Λιθογλύπτης

ΛΙΘΟΓΛΥΠΤΗΣ

[Ο καλλιτέχνης της πέτρας]

Ευθυμίου Τάκης

Ο λιθογλύπτης Γιάννης Β. Γόνης σκαλίζει
πέτρινη αποτρεπτική μορφή

Η λιθογλυπτική έχει πανάρχαια και λαμπρή παράδοση στην πατρίδα μας. Τίποτε δεν είναι αφθονότερο στην ελληνική φύση από την πέτρα. Αυτή χρησιμοποίησαν οι Έλληνες στην αρχαιότητα για να πλάσουν είδωλα. Με έργα γλυπτικής διακόσμησαν τα δημόσια κτίρια, την αγορά της πόλης, τους τάφους και τα ιερά τους.

Με την επικράτηση του Χριστιανισμού η ανάπτυξη της γλυπτικής αναχαιτίστηκε, διότι η απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος θεωρήθηκε ειδωλολατρική τέχνη. Στην εποχή όμως άνθησης του λαϊκού πολιτισμού, δημιουργούνται διάφορα επιτάφια γλυπτά σύμβολα, όπως νεκροκεφαλή με δύο κόκαλα χιαστί, χερουβείμ, σταυρός με ανοιχτές παλάμες που φέρουν τα σημάδια καρφιών. Επίσης, χαράσσονται στις πλάκες τα σύνεργα της τέχνης του νεκρού. Τα καμπαναριά τα διακοσμούσαν με γλυπτά. Χαραζόταν διάκοσμος στους γωνιακούς πεσσούς και πάνω από τις μικρές αψίδες, όπου μέσα τοποθετούσαν την καμπάνα. Σκαλισμένο με λεπτότητα ήταν, συνήθως, το τελευταίο πάτωμα (φανάρι) του καμπαναριού και ο σταυρός που το στεφανώνει.

Τα θέματα που ο λαϊκός λιθοξόος σκαλίζει στη πέτρα είναι ποικίλα και ανάλογα με το σκοπό τους διακρίνονται σε φυλακτά-αποτρεπτικά και σε καθαρά διακοσμητικά. Σκοπός των φυλακτών είναι να προφυλάξουν τον άνθρωπο και τ' αγαθά του, γι’ αυτό σκαλίζονταν στα υπέρθυρα και στις βρύσες. Είναι άλλοτε θρησκευτικά και άλλοτε μαγικά. Φυλακτικό σύμβολο με ακαταμάχητη δύναμη είναι ο σταυρός που πιστεύεται ότι και μόνο η θέα του διώχνει τα πονηρά πνεύματα. Τα μαγικά φυλακτικά σύμβολα εκφράζουν πανάρχαιες αντιλήψεις. Επικρατέστερα είναι το μαγικό τρίγωνο, η πεντάλφα, η εξάλφα, παραστάσεις του ήλιου με ανθρώπινα χαρακτηριστικά, μισοφέγγαρα και κύκλος. Έντονο φυλακτικό χαρακτήρα έχουν οι απεικονίσεις του φιδιού-φύλακα του σπιτιού.

Τα διακοσμητικά θέματα προέρχονται από την αρχαία ελληνική ή βυζαντινή παράδοση, όπως έλικες, μαίανδροι, ρόδακες ή μορφές από το φυσικό περιβάλλον, δηλ. πουλιά, ψάρια, λουλούδια και το κυπαρίσσι που είναι το πιο αγαπητό μοτίβο της λαϊκής τέχνης.

Η λαϊκή γλυπτική στον τόπο μας ασκούνταν από πολύ παλιά. Στηγ αρχαία Ζιώψη οι λιθογλύπτες είναι άγνωστοι, μιας και δε συνήθιζαν να χαράζουν ονόματα στο δημιούργημα τους, όπως συνέβη με τη λιθόγλυπτη επιγραφή που υπάρχει στο υπέρθυρο της δυτικής πόρτας του Αγίου Νικολάου..   Ο σπουδαιότερος παλιός και   γνωστός   λιθογλύπτης   θεωρείται   ο   παπα-Μήτσος Παπαχαραλάμπους, ο οποίος με το σφυρί και το κοπίδι του πελέκησε θαυμάσια αγκωνάρια από ντόπια πέτρα και κατασκεύασε το παλιό ηρώο. Επίσης, λάξευσε πωρόλιθο για τη δημιουργία του σιντριβανιού στο παλιό παρκάκι. Στις βρυσομάνες της Ζιώψης, ο παπα-Μήτσος τοποθέτησε εγχάρακτη πλάκα με την ημερομηνία κατασκευής της , όπως μου ανέφερε ο γιος του Γιάννης. Άλλος ασπούδαχτος και αυτοδίδακτος λιθογλύπτης που άφησε εξαιρετικά δείγματα λαϊκής έκφρασης, είναι ο Βασίλης Γόνης. Εξειδικεύτηκε στη λιθογλυπτική τόξων των εκκλησιών, καθώς και στην κατασκευή πέτρινων κρηνών με κοπάνες.

ο αείμνηστος λιθογλύπτης Βασίλης Γόνης και το δημιούργημά του
η βρύση στον πέρα μαχαλά του χωριού του

Κοντά του μαθήτευσε και αναδείχτηκε σε εξαιρετικός μερακλής καλλιτέχνης της πέτρας, ο Γιάννης Γόνης, που εξακολουθεί και τη στιγμή αυτή που χαράσσονται οι γραμμές αυτές να δημιουργεί πέτρινα αριστουργήματα, όπως κρήνες, διακοσμημένους τοίχους και φυλακτικά αγκωνάρια με θαυμάσια αποτρεπτικά σύμβολα.

Ο Αγιωργίτης Γόνης Γιάννης σπουδαίος χτίστης- λιθοξόος  μου  είπε:

«Με το χτίσιμο και πελέκημα της πέτρας ασχολούμαι όλη μου τη ζωή. Την τέχνη την έμαθα απ’ τους παλιότερους μαστόρους της Ζιώψης. Μέχρι σήμερα έχω φτιάξει περισσότερες από είκοσι πέτρινες κρήνες και πελέκησα γύρω στις εξήντα πέτρινες κούπες, διαφόρων μεγεθών. Για να φκιάξω μια κούπα διάλεγα μια πέτρα καθάρια 100 κιλών περίπου. Πρώτα πελέκαγα την επιφάνεια, τον κάμπο όπως τον λέμε. Έπειτα με διαβήτη χάραζα την περιφέρεια και το ρουξούνι (γραβάτα) και πελέκαγα την εξωτερική επιφάνεια και τέλος τη γούρνα. Άφηνα ακατέργαστη πέτρα για αντίβαρο. Πελέκησα και πολλά αγκωνάρια για το μάτιασμα. Επίσης, έμαθα να χτίζω μωσαϊκό τοίχο για το Σιδηρόδρομο στα Αλεπόσπιτα».

Ο Τόλιας Χρήστος, που γνωρίζει να πελεκά άριστα πέτρινα αγκωνάρια μου είπε:

«Για να πελεκήσεις πέτρα απαραίτητα εργαλεία είναι η γωνιά, το μολύβι, το βελόνι, το κοπίδι και  ο μανδρακάς. Η πέτρα για να χτιστεί σωστά πρέπει να πελεκηθεί άψογα από τέσσερις  πλευρές. Από γαλαζόπετρα την ημέρα μπορούσες να φκιάξεις 10 αγκωνάρια  και από καθάρια 20 το πολύ».

Οι Αγιωργίτες λιθογλύπτες πελεκούσαν με θαυμαστό μεράκι την πέτρα που άλλοτε ήταν ποταμίσια από το Σπερχειό και άλλοτε στουρναρίσια από το Βελούχι, με αποτέλεσμα να παρουσιάσουν εξαίρετα καλλιτεχνήματα τα οποία θα διαλαλούν παντοτινά την απαράμιλλη, διαχρονική τέχνη τους.

Κοπάνα φτιαγμένη από τα χέρια του Βασίλη Γόνη