Μυλωνάς

ΜΥΛΩΝΑΣ

[Η ψυχή του νερόμυλου]

του Τάκη Ευθυμίου

Ο θρυλικός μυλωνάς μπαρμπα-Γιώργος Γόνης και ο άξιος συνεχιστής του Πάνος

     Ο νερομυλωνάς με το μύλο του έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη μικρή κοινωνία του χωριού μας σαν πυρήνες πολύπλευρης επικοινωνίας και πληροφόρησης. Ερημίτες οι περισσότεροι μυλωνάδες αφού αναγκάζονταν να μένουν μακριά από την κοινωνική ζωή του χωριού, γι’ αυτό οργάνωναν τη δική τους ξεχωριστή κοινωνία, ως επίκεντρο των χωρικών που πήγαιναν για άλεσμα.  

     Ο μυλωνάς κατοικούσε, συνήθως, μέσα στο μύλο και εργαζόταν απεριόριστες ώρες. Τα προσόντα που έπρεπε να διαθέτει ήταν η σωματική του δύναμη, οι τεχνικές γνώσεις για να επιδιορθώνει από μόνος του τα εξαρτήματα του μύλου και η αντοχή του για να καθαρίζει την παλουκωτή, να βάζει τη δέση και να φροντίζει το μυλαύλακο. Η δέση ήταν η μεγαλύτερη έγνοια του. Για την κατασκευή της και τη διάνοιξη του αυλακιού χρειαζόταν κοπιαστική δουλειά. Το χειμώνα που ξεχείλιζαν τα νερά αναγκαζόταν να τα λιγοστεύει. Όταν οι πλημμύρες κατέστρεφαν τη δέση, ήταν αναγκασμένος να την αποκαταστήσει. Το καλοκαίρι φρόντιζε να μη χαθεί ούτε σταγόνα νερού από το αυλάκι του. Με τον ήχο του αυτιού του κουμαντάριζε τη λειτουργία όλων των εξαρτημάτων. Συχνά, έπρεπε να χαλκεύει με το μυλοκόπι τη μυλόπετρα για να «κόβει» σωστά. Διέθετε ένα σωρό εργαλεία, όπως σφυριά, μυλοκόπια, πριόνια, σκεπάρνια, πλάνη, καλέμια, τσάπες, φτυάρια και κασμάδες.

    Ακόμα, τσεκούρι, κλαδευτήρι και κοσσιά για το καθάρισμα του μυλαύλακα από τη χλωρασιά. Η ξαϊάρα, η σέσουλα και το καντάρι για τον υπολογισμό των αλεστικών  ήταν σε πρώτη  ζήτηση.  Μέχρι  και  καραμπίνα  έφερε για  κάθε ενδεχόμενο. Επειδή οι προλήψεις και δεισιδαιμονίες του λαού μας ήθελαν το νερόμυλο στέκι των καλικάντζαρων, των νεράιδων και ξωτικών, ο μυλωνάς, εκτός από την καραμπίνα του, χρησιμοποιούσε ως αποτρεπτικά μέσα τα ξόρκια, το σκόρδο και το πέταλο που το κρεμούσε πίσω από την πόρτα. Ο χρόνος παραμονής των πελατών στο μύλο ήταν μεγάλος, γιατί το άλεσμα ήταν χρονοβόρα διαδικασία. Γι' αυτό τηρούσαν αυστηρή σειρά προτεραιότητας. Η συνάντηση πολλών ανθρώπων στο μύλο έδινε την εικόνα λαϊκού πανηγυριού. «Γινόταν πανηγύρι στο μύλο μου» τόνιζε, συχνά, ο τελευταίος μυλωνάς του χωριού μας, ο Πάνος Γόνης. Στην κοινωνία των νερόμυλων κυκλοφορούσαν τα νέα ολόκληρης της ευρύτερης περιοχής της δυτικής Φθιώτιδας, αφού για ν αλέσουν κατέφθαναν χωρικοί και από τα πλησιέστερα χωριά. Στο επίκεντρο αυτών των συζητήσεων ήταν ο ενημερωμένος για τα πάντα μυλωνάς. «Στο μύλο και στο παζάρι μυστικό δεν υπάρχει» λέει ο σοφός λαός μας. Ακόμα και συνοικέσια τελείωναν στο μύλο. Ο μυλωνάς έκανε πολλά συνοικέσια και κουμπαριές, βάφτιζε και στεφάνωνε. Χάρη στο επάγγελμα του ήταν ο οικογενειακός σύμβουλος στους γονείς του γαμπρού για την καταλληλότητα της νύφης, αφού «η καλή νοικοκυρά στο μύλο φαίνεται». Επίσης, και για όλες τις ερωτοδουλειές ήταν ενήμερος ο μυλωνάς, επειδή στις συζητήσεις μεταξύ των ανδρών κυρίαρχο θέμα ήταν η γυναίκα.

Κουβαλώντας με τη μούλα σιτάρι στα σακιά για άλεσμα
στο νερόμυλο του Γόνη

Για το δικαίωμα των αλεστικών, το ξάι, ο μυλωνάς το έπαιρνε από το ίδιο το άλεσμα με ξύλινη ή μεταλλική σέσουλα. Άλεσμα χωρίς ξάι γινόταν μονάχα στο γαμπρό και στη νύφη για τα ψωμιά του γάμου, καθώς και εξαίρεση στη σειρά προτεραιότητας. Οι μυλωνάδες παρεξηγήθηκαν, παλιά, για το ξάι, αφού το ξαϊάζω είναι συνώνυμο του ξαφρίζω και κλέβω. Από τη σημασία του ξαϊάζω, παίρνω κάτι κρυφά, το ρήμα πήρε πονηρή σημασία για τις γυναίκες, ώστε «την ξάιασες» να σημαίνει «τη στρίμωξες». Πολλοί περίμεναν ν' αλεστεί το σιτηρό τους για να μην τους γελάσει ο μυλωνάς, αν τ' άφηναν εκεί. Εκτός από το ξάι, κέρδος του μυλωνά ήταν και η πάσπαλη, δηλαδή η άχνη του αλευριού, που κολλούσε ολόγυρα στο μύλο. Φύρα την ονόμαζαν οι χωρικοί και έμεινε στο μυλωνά. Για το μικρό αυτό κέρδος ο στίχος λέει: «Εγώ ο φτωχός ο μυλωνάς που ζω σ' αιώνια ζάλη, παίρνω σαν κέρδος, πληρωμή, προσφάγι την πασπάλη».

Γενικά οι μυλωνάδες ήταν άνθρωποι αγαθοί, ανοιχτόκαρδοι, προοδευτικοί κά­με θρησκευτική συνείδηση. Το εικόνισμα με το καντήλι δεν έλειπε ποτέ από το μύλο. Ακόμα, κρατούσαν τις νηστείες και φύλαγαν τις βαριές γιορτές.

Στη Ζιώψη μυλωνάδες ήταν: ο Αθανάσιος Δ. Ζάχος, ο Λάμπρος Κουμαντάνοο ο Γεωργάκης Ευθυμίου και ο Κων/νος Τσιμάρας. Στον Αη Γιώργη ήταν: ο Κώστας Θεοδωρόπουλος, ο Ιωάννης Γεροθανάσης, ο Κων/νος Β. Γόνης, ο Ιωάννης Β. Γόνης, ο Κων/νος Σκούρας, ο Κων/νος Γεωργαντάς, ο Γεώργιος Π. Γόνης και ο γιος του Πάνος Γ. Γόνης, ο τελευταίος μυλωνάς του χωριού μας.

Δικαιολογημένα, λοιπόν, ο μυλωνάς θεωρήθηκε η ψυχή του νερόμυλου και ο τεχνοκράτης διαχειριστής των αλεσμένων σιτηρών.

Μυλωνάς στο νερόμυλο της Πτελέας