Κεραμαριά

ΤΑ ΚΕΡΑΜΑΡΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ

[Εργαστήρια παραγωγής κεραμιδιών]

του Τάκη Ευθυμίου

Απομεινάρια κεραμαριού στου Ποντικού Μεσαίας Κάψης

Η κεραμική, αναμφισβήτητα, είναι από τις αρχαιότερες τέχνες που ασχολήθηκε ο άνθρωπος. Η πατρίδα μας είναι κατ" εξοχήν χώρα όπου η κεραμική αγαπήθηκε ιδιαίτερα και εξελίχθηκε σε αξιοθαύμαστη τέχνη, καθώς το καταμαρτυρούν τα χιλιάδες περίτεχνα πήλινα αντικείμενα που η αρχαιολογική σκαπάνη ανασύρει στο φως της δημοσιότητας. Έτσι και στην περιοχή μας που διαθέτει άριστης ποιότητας πηλό, από τα πανάρχαια χρόνια ήκμασε η κεραμοποιεία, όπως διαπιστώνεται από τα αμέτρητα κεραμικά θραύσματα που κείτονται στον τόπο μας.

Τους  αρχαιότερους  χρόνους  λειτουργούσαν  κεραμαριά  στις παρακάτω τοποθεσίες, σύμφωνα με πειστικές μαρτυρίες συγχωριανών μας που επιβεβαιώνονται από τα ίχνη που άφησαν.

Κεραμίδι: Η τοποθεσία βρίσκεται στο Νεοχωράκι, απέναντι του Σπερχειού στα όρια της Λευκάδας. Αποτυπώνεται δε, ως αρχαιολογικός χώρος, σε χάρτη του αρχαιολογικού Μουσείου Κάστρου Λαμίας. Καθώς αφηγούνται οι ιδιοκτήτες των αγροκτημάτων, όταν προέβαιναν σε χωματουργικές εργασίες ανακάλυπταν αμέτρητα πήλινα αντικείμενα διαφόρων μεγεθών, όπως λυχνάρια, αγγεία οικιακής χρήσης, σωλήνες αποχέτευσης, μπανιέρες, κεραμίδια κλπ. μικρής όμως καλλιτεχνική αξίας. Το πλήθος τους φανερώνει ότι, μάλλον, προορίζονταν για εμπορική χρήση.

Κεραμαριά: Βρίσκεται απέναντι από τα Διπόταμα προς την περιοχή της Μερκάδας. Εκεί παλιά, καθώς έβοσκε τα πρόβατα του ο αείμνηστος Ευθυμίου Στέργιος, διαπίστωσε την ύπαρξη παλιού κεραμαριού που έφερε στην επιφάνεια πλημμυρισμένος χείμαρρος. Ο φούρνος ήταν σε άριστη κατάσταση. Επίσης, τα νερά αποκάλυψαν αποθηκευμένα πήλινα αντικείμενα οικιακής χρήσης, όπως ρόδες χειράμαξας, μαγειρικές γάστρες με χειρολαβή, αγγεία και κεραμίδια. Όπως ισχυρίζονται ηλικιωμένοι πιθανόν να ευρίσκονται ακόμη εκεί παραχωμένα.

Λιβάδια: Βρίσκεται στους Αγίους Αποστόλους κοντά στον άμπλα, στη θέση Μπέϊκο. Εκεί, οι Καρκανοπουλαίοι οργώνοντας το χωράφι τους ανακάλυψαν σωρό από υπερμεγέθη κεραμίδια, παρόμοια με αυτά της αρχαίας Πέλλας, όπου έφεραν ευδιάκριτη στρογγυλή σφραγίδα με περίεργες παραστάσεις. Δυστυχώς, παραβλέποντας τότε την αξία τους τα εγκατέλειψαν απροστάτευτα και καταστράφηκαν από τη φθορά του χρόνου.

Με τη δημιουργία του οικισμού της Ζιώψης οι παππούδες και οι πατεράδες μας λειτούργησαν τα κεραμαριά, προκειμένου με την παραγωγή κεραμιδιών να καλύψουν τις στεγαστικές τους ανάγκες. Τη χρονική περίοδο 1940-50 υπήρχαν πολλά κεραμαριά, στη Ζιώψη του Χρήστου Καποτέλη και του Ηλία Τόλια στο παλιό σχολείο. Στις άλλες περιοχές, οι συγγενικές οικογένειες, τα σόϊα, δημιούργησαν μικρά κεραμαριά για ιδιωτική τους χρήση. Καταγράφονται όσα θυμήθηκαν και μας ανέφεραν οι γεροντότεροι: στου Στρουμνού το Καρκαναίίκο, στην Πατλιά το Ευθυμαίίκο, στα λιβάδια (Παλιόλακα) το Τολιαίίκο, στη Στρογγούλα το Γοναίίκο, στο Κουτσομύλι το Παπακωσταίίκο, στον Αη Χαράλαμπο το Παπαχρησταιϊκο, στα Ισιώματα το Γεωργανταίίκο και στην Αγία Παρασκευή (Ιτιά) το Κραββαρίτικο. Το σπουδαιότερο, όμως, ήταν το Κιτσαίίκο στη θέση Καταμπέλια. Λειτουργούσε ως βιώσιμη βιοτεχνία, παράγοντας τουλάχιστον χίλια κεραμίδια ημερησίως. Από εδώ προμηθεύτηκε κεραμίδια όλος ο οικισμός της Ζιώψης. Οι συνθήκες ήταν ιδανικές αφού υπήρχε άριστος πηλός, νερό και ξυλεία για το φούρνο. Εκεί συγκεντρωνόταν πλήθος κόσμου και πανηγύριζε συχνά με σφάγια και χορό.

Η λειτουργία των κεραμαριών ξεκινούσε από την πρώτη ύλη, τη λάσπη, που την έφτιαχνε ο λασπιάς. Κατόπιν, καθάριζαν τη λάσπη με τα χέρια τους από τα ξένα σώματα. Στη συνέχεια, τη μετέφεραν στο τιζάκ, ένα τσαρδάκι με παχύ ίσκιο, όπου υπήρχε ξύλινος πάγκος. Στον πάγκο τοποθετούσαν τη σιδερένια φόρμα, δηλ. το καλούπι. Ο κόφτης (ο τεχνίτης που έκοβε τη λάσπη με τη φόρμα) γέμιζε τη φόρμα με λάσπη και την ίσιαζε. Ύστερα ο ρίχτης έριχνε τη λάσπη στον κόπανο με επιδέξια κίνηση. Με το ένα του χέρι μετέφερε τον κόπανο με τη φορμαρισμένη λάσπη σε χωμάτινο αλώνι και την αποκολλούσε με χαρακτηριστική κίνηση. Με το άλλο του χέρι έπαιρνε λίγο νερό, στο ‘πλόχερο, απ' τη κοπάνα και κατά την διαδρομή λουστράριζε την εξωτερική επιφάνεια της λάσπης που πλέον είχε πάρει το σχήμα κεραμιδιού, για να κλείσουν οι πόροι και να γυαλίσει. Στο αλώνι συγκεντρώνονταν τα κεραμίδια σε σωρό και αφήνονταν να ξεραθούν στον ήλιο. Κατόπιν, τα τοποθετούσαν σε σειρές στο φούρνο. Ο φούρνος ήταν ένα μικρό δωμάτιο με ανοιχτή την οροφή. Ως σπουδαίος χτίστης, πρωτομάστορας φούρνων κεραμαριού, καταγράφεται ο αείμνηστος Νίκος Γ. Γόνης. Κοντά σ’ αυτόν μαθήτευσε ο Τάσος Σπ. Τόλιας. Το χτίσιμο ήταν σπουδαία τέχνη, γιατί η καμάρα έπρεπε να χτιστεί θολωτά με μαλακές, καθάριες πέτρες για ν' αντέχουν στη θερμοκρασία. Ο φούρνος είχε πάτωμα που έφερε τρύπες, τα τυφέκια, και από κάτω υπήρχε θολωτό υπόγειο όπου άναβαν τη φωτιά. Η φωτιά περνούσε από τα τυφέκια και έψηνε τα κεραμίδια. Το ψήσιμο διαρκούσε 24 ώρες περίπου. Τέλος, ήταν έτοιμα για αποθήκευση και χρήση.

Η τέχνη αυτή, αν και επίπονη, γινόταν με περίσσιο κέφι και μεράκι. Τέτοια χειροποίητα κεραμίδια σώζονται και σήμερα στις στέγες, κυρίως, των αχυρώνων.

'Ιχνη παλιού Κεραμαριού στα Διπόταμα Σπερχειού