Άι-Λιας Παλαιοχωρίου

ΤΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΤΟΥ ΑΪ-ΛΙΑ

ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙΟΥ

του Βασίλη Κανέλλου από το βιβλίο του:

«Ο Γουλινάς & τα χωριά του»

Χτισμένο σ' ένα λοφίσκο, στα χίλια και πάνω μέτρα, εκεί που βρίσκεται σήμερα η εκκλησούλα του Αι - Λια του Παλαιοχωρίου, ένωνε τα διάσελα στο τρίστρατο για Βε­λούχι, Σαράνταινα και Οξυά.

Η παράδοση το θέλει να χτίζεται στα βυζαντινά χρόνια, τότε που γίνονταν οι μεγά­λες μετακινήσεις μοναχών και χριστιανών από την Πόλη και τα παράλια της Μικράς Ασίας προς τις φιλόξενες βουνοκορφές της πατρίδας μας.

Γύρω από το καθολικό, στα χρόνια της ακμής του, ήταν χτισμένα πολλά κελιά, μονόπατα και δίπατα, για να στεγάζονται οι καλόγεροι, που ξεπερνούσαν τους εκατό.

Η κτηματική του περιουσία πολύ μεγάλη. Άρχιζε με τα κτήματα του Παλαιοχωρίου, συνέχιζε στο Νικολίτσι, στο Κυριακοχώρι, στην Κουτσούφλιανη, έφτανε ως τη δασω­μένη πλευρά του Γαύρου και του Γουλινά και τελείωνε στα Βασιλικά Υπάτης. Άφθονα καλλιεργούνταν τα σιτηρά, τα αμπέλια, τα καρποφόρα δέντρα και οι μουριές για την εκτροφή μεταξοσκώληκα. Στους αμέτρητους λιβαδότοπους άφθονα έβοσκαν επίσης τα γιδοπρόβατα και τα αλογομούλαρα.

Στα μαύρα χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς ήταν το καταφύγιο των κατατρεγμένων ρωμιών μα και των κλεφτών της περιοχής, όπου έβρισκαν φαγητό και καλό κρασί. Συχνοδιάβαινε από κει ο ξακουστός αρχικλέφτης του Λιδωρικιού Τσαμ Καλόγερος με το ασκέρι του. Λέει η ιστορία πως παραμονές της επανάστασης του 1821, γνώρισε την οργή του δερβέναγα του Αλή Πασά Γιουσούφ Αράπη. Ήταν το 1794, τότε που ο τύραν­νος των Ιωαννίνων έστειλε τον αιμοβόρο στρατηγό του να χαλάσει τους κλέφτες της Ρούμελης. Στην Οξυά, και στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία έγιναν σκληρές μάχες. Οι κλέφτες χαλάστηκαν, το μοναστήρι κατηγορήθηκε για συνεργασία και απόκρυψη του αρχικλέφτη και τυλίχτηκε στις φλόγες.

Η παράδοση επίσης λέει ότι στο δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα επισκέφτηκε το μοναστήρι και ο φλογερός Εθναπόστολος Κοσμάς ο Αιτωλός για να εμψυχώσει τους κα­λόγερους και να σπείρει στους κατοίκους της περιοχής τον ευαγγελικό λόγο.

Μετά την απελευθέρωση, στα 1835, η επί των Εκκλησιαστικών Γραμματεία πήρε την απόφαση να διαλύσει τα μοναστήρια του νεοσύστατου Βασιλείου που είχαν κάτω από έξι μοναχούς. Με βασιλικό διάταγμα διατηρείται το μοναστήρι του Αγάθωνος και καταργούνται τα άλλα δύο, τα οποία διατάσσονται με έγγραφο της Μητρόπολης να παραδώσουν την κινητή και ακίνητη περιουσία τους στο Μητροπολίτη Φθιώτιδας Ιάκω­βο. Στις 15 Μαΐου του 1835 ο στερνός ηγούμενος του μοναστηριού, ιερομόναχος Δα­μιανός, παρέδωσε τη σφραγίδα στον Ιάκωβο και στις 15 Ιουνίου τα άγια λείψανα, τα ιε­ρά άμφια, τα αργυρά σκεύη και τα βιβλία, εκτός από τις εικόνες.

Τα άγια λείψανα φυλάσσονταν σε αργυρά κιβώτια και ήταν: Η παλάμη του δεξιού χεριού του Αποστόλου Ανδρέα, του Πρωτόκλητου, που σώζεται σήμερα στη Μονή Γαλατάκη, στην Εύβοια, η κάρα του Αγίου Ιωάννη του Νηστευτή, η παλάμη του χεριού και τεμάχια σώματος του Αγίου Χαραλάμπους. Κατά την παράδοση των λειψάνων στην Επισκοπή δεν δόθηκαν όλα, παρέμειναν κάποια στο μοναστήρι κι αργότερα βρέθηκαν σε γειτονικές εκκλησιές, στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Πουγκάκια και στον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου στο Γαρδίκι.

Στα 1838, ο δήμαρχος Ομιλαίων κατέβαλε επίμονες προσπάθειες για επαναλει­τουργία του μοναστηριού αλλά μάταια. Οι καλόγεροι διατάχθηκαν να μεταβούν οριστι­κά στη Μονή Αγάθωνος για να συνεχίσουν το μοναχισμό τους.

Στα 1930, το καθολικό του μοναστηριού μετατράπηκε σε ενοριακό ναό και στις 20 Ιουλίου 1936 έγινε εκεί η τελευταία λειτουργία. Οι φωτιές του Γιουσούφ και των Οθω­μανών είχαν διαβρώσει το ιστορικό κτίσμα που γκρεμίστηκε λίγους μήνες αργότερα για να χτιστεί άλλος ναός στην ίδια θέση, με τις ίδιες σχεδόν πέτρες, σε ρυθμό σταυ­ροειδή βυζαντινό με τρούλο, που σώζεται μέχρι σήμερα, απομεινάρι μιας ένδοξης ιστορίας.