Μοναστήρι Παναγίας Προυσιώτισσας

ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΠΑΝΑΓΙΑΣ 

ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑΣ

Πηγή: «Τα Ελληνικά Μοναστήρια», Ευαγγέλου Λέκκου

(Το Μοναστήρι της Παναγίας Προυσιώτισσας είναι το αγαπημένο προσκυνητάρι των κατοίκων της Φθιώτιδας, το οποίο επισκέπτονται πολύ συχνά και εκπληρώνουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα προς την Υπεραγία Θεοτόκο Παναγία )

Στις «απολήξεις» των βουνών Καλιακούδα και Χελιδόνα «που στο στενότερο σημείο τους φαίνονται να ενώνονται», είναι κτισμένο, στον πιο βαθύ κι απότομο τόπο, το Μοναστή­ρι της Παναγίας της Προυσιώτισσας, «περι­κυκλωμένο θαυμάσια από βράχους και φω­λιασμένο σε μια φοβερή κι απάτητη σπηλιά». Το καθολικό της βρίσκεται μέσα σ’ αυτή τη σπηλιά. Δεν είναι μεγάλο, αλλά με τον τρούλο, το τέμπλο, τα προσκυνητάρια, τους πολυελαίους και τις εξαιρετικής τέχνης τοιχο­γραφίες του προκαλεί τον θαυμασμό, κατανύσσει την ψυχή και αβίαστα την οδηγεί σε μία εκ βαθέων επικοινωνία της με τον Θεό και την Υπεραγία Θεοτόκο, στη μνήμη της Κοι­μήσεως της οποίας είναι αφιερωμένος ο να­ός.

Στο βάθος της σπηλιάς, αριστερά από το καθολικό, υπάρχει το παρεκκλήσιο της Προυσιώτισσας, με τα όμορφα διακοσμημέ­νο τέμπλο, όπου φυλάσσεται η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας. Τρία «ακοίμητα» κανδήλια μπροστά της σκορπίζουν τριγύρω το «ιλαρόν φως». Πρόκειται για μία από τις ει­κόνες που ζωγράφισε ο ιερός ευαγγελιστής Λουκάς, καθώς αναφέρει η παράδοση. Ήρθε δε εδώ, τον καιρό που ο αυτοκράτορος Θεό­φιλος αντιμαχόταν τις ιερές εικόνες και την τιμητική προσκύνηση τους, φερμένη κατά θαυμαστό τρόπο από την Προύσα, γι’ αυτό και Προυσιώτισσα αποκαλείται. Το 829, όταν η διαταγή του Θεόφιλου για καταστροφή των εικόνων έφθασε και στην Προύσα, κάποιος νέος, γόνος αρχοντικής οικογενείας, πήρε τη θαυματουργό εικόνα από το ναό της πόλεως κι έφυγε για τα μέρη της Ελλάδος.

Φθάνοντας στην Καλλίπολη, «έχασε» την εικόνα, με τρόπο ανεξήγητο. Μη θέλοντας ο νέος να επιστρέψει στην Προύσα, ήρθε και κατοίκησε στην περιοχή των Νέων Πατρών (τη σημερινή Υπάτη), όπου έκτισε ναό της Αγίας Σοφίας, «για να παρηγορηθεί στην ξε­νιτιά του». Η Παναγία, όμως, λίγα χρόνια μετά, αποκάλυψε με τρόπο θαυμαστό πού ανα­παυόταν η χαριτόβρυτος εικόνα της Ένα βοσκόπουλο μια νύχτα, φυλάγοντας τα γίδια του πατέρα του, άκουσε γλυκούς ύ­μνους να βγαίνουν από το βάθος της σπηλιάς κι είδε μια φωτεινή στήλη που ξεκινούσε απ’ το ίδιο σημείο κι έφτανε ψηλά προς τον ου­ρανό. Φοβισμένο το ανάφερε στον πατέρα του κι εκείνος —διαπιστώνοντας το— το είπε σε άλλους χωριανούς, οι οποίοι, ερευνώντας, βρήκαν μέσα στη σπηλιά την εικόνα. Την το­ποθέτησαν σε κατάλληλο σημείο, της άναβαν κεριά και καντήλι και την προσκυνούσαν με ευλάβεια. (Από τη φωτεινή στήλη που έκανε φανερό το σημείο όπου βρισκόταν η εικόνα, η Μονή ονομάζεται και Πυρσού, εκτός από Προυσού). Το θαυμαστό γεγονός, όπως ήταν φυσικό, διαδόθηκε στην ευρύτερη περιοχή. Έφθασε η είδηση και στ’ αυτιά του νέου στη Νέα Πάτρα (Υπάτη), ο οποίος έσπευσε στο σημείο της ευρέσεως. Αναγνώρισε την εικό­να του, φιλοδώρησε τους βοσκούς και την πή­ρε μαζί του, με σκοπό να επιστρέψει στη Νέα Πάτρα. Καθώς με τη συνοδεία του έφθασε σε κάποιο ύψωμα του δρόμου (όπου τώρα υπάρ­χουν ερείπια παρεκκλησίου), κάθησαν να ξε­κουραστούν, αφήνοντας την εικόνα μέσα στο ναΐδιο. Όταν σηκώθηκαν, διαπίστωσαν ότι η εικόνα είχε εξαφανισθεί. Νόμισαν ότι με τρό­πο την είχαν πάρει οι βοσκοί, μη θέλοντας να στερηθούν τη χάρη της. Επιστρέφοντας ο νέ­ος άρχοντας για να την ξαναφέρει, άκουσε ουράνια φωνή να του λέει: «...Εγώ αναπαύο­μαι καλύτερα ανάμεσα στους στενούς και ά­γριους αυτούς τόπους, με ανθρώπους χωρι­κούς και βοσκούς, παρά με πολιτικούς αιρεσιάρχες. Αν θέλεις να μείνεις μαζί μου, έλα ε­κεί που με βρήκες...». 0 νέος ελευθέρωσε τους υπηρέτες του, εγκατέλειψε τα εγκόσμια και με έναν απ’ αυτούς που τον ακολούθησε οικειοθελώς, γύρισε στη σπηλιά όπου βρήκε την εικόνα της Θεοτόκου κι έμεινε για πάντα εκεί. Έγινε μοναχός, μαζί με τον ακόλουθο του, Διονύσιος πλέον αυτός, Τιμόθεος ο άλ­λος. Έκτισαν κελιά και το ναΐδιο στη σπη­λιά. Κι οι χριστιανοί της περιοχής, κι από μα­κρινότερες αποστάσεις, έρχονταν ταπεινοί προσκυνητές και ικέτες της χάριτος της Παναγίας.

Η χιλιόχρονη και πλέον ιστορία της Μονής έχει πολλές πτυχές. Ημέρες δόξας και ταπείνωσης, αίγλης και καταστροφών, μεγα­λείου και σιωπής, ελευθερίας και δουλείας στον αλλόπιστο δυνάστη. Επίκεντρο το καθολικό, κτίσμα του 1754, ανακαινισμένο στα 1587 και 1754, με την κρύπτη της θαυμα­τουργού εικόνας. Ρυθμού σταυροειδούς με τρούλο, είναι ιστορημένο «δια χειρών» των Ευρυτάνων αγιογράφων Γεωργίου Αναγνώστου και Γεωργίου Γεωργίου. Κυριαρ­χούν στη θεματολογία τους οι 24 Οίκοι του Ακάθιστου Ύμνου. Το παρεκκλήσι της Ευρέ­σεως ιστορήθηκε σε δύο περιόδους: Τον 13ο-14ο αιώνα και τον 16ο. Η θαυματουργός εικόνα είναι καλυμμένη με ασημένια εσθήτα, ευλαβή αφιέρωση του μεγάλου ήρωος Γεωρ­γίου Καραϊσκάκη, από ευγνωμοσύνη για την ίαση του. Φέρει την επιγραφή: «Δι’ εξόδων του γενναιότατου Στρατηγού Γ. Καραϊσκάκη, έργο Γ. Καρανίκα (1824)». Το περίτεχνο ξυ­λόγλυπτο τέμπλο του καθολικού είναι έργο του 1810.

Η εθνική προσφορά της Μονής υπήρξε σημαντική, τόσο στην περίοδο της μακράς δουλείας, όσο και στα νεότερα χρόνια. Εκεί λειτούργησε η Σχολή των Γραμμάτων της Ρούμελης. Την Προυσιώτισσα είχαν ορμητή­ριο και καταφυγή οι αγωνιστές του 1821 και οι αντιστασιακοί κατά των Γερμανών, που την πυρπόλησαν για το λόγο αυτό το 1944. Όμως δεν άργησε να αναλάβει και πάλι, για να αποκτήσει πανελλήνιας εμβέλειας προσκυνηματικό χαρακτήρα. Τα τελευταία χρόνια, και μάλιστα επί ημερών του ηγουμένου αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Δρόσου, γνώ­ρισε γενική άνοδο και εξελίχθηκε σε προσκυνηματικό κέντρο των Αιτωλοακαρνάνων και των Ευρυτάνων. Εκτός από τη χάρη της Παναγίας έχει και πολλά άλλα στοιχεία, τα ο­ποία προσελκύουν τους επισκέπτες και τους προσκυνητές: Τα πλούσια σε παλαιά χειρό­γραφα, κώδικες, άμφια, εικόνες, ευαγγέλια, σταυρούς, παλαίτυπα βιβλία, Κειμηλιοφυλάκιο και Βιβλιοθήκη. Το αγίασμα της Παναγίας. Οι τριώροφοι και περιποιημένοι ξενώνες. Τα τί­μια λείψανα των Αγίων: Κλήμεντος, επισκό­που Αγκύρας, Ιωάννου του Ελεήμονος, Ελένης, Τεσσαράκοντα, Αβερκίου, επισκό­που Ιεραπόλεως, Χαραλάμπους, Προκοπίου, Τρύφωνος, Γερασίμου του εκ Μεγάλου Χωρίου Ευρυτανίας και η κάρα με αρκετά οστά του αγίου Ιωάννου, νεομάρτυρος και θαυμα­τουργού, του εκ Κονίτσης, που μαρτύρησε στο Αγρίνιο το 1814 και του οποίου η μνήμη τιμάται ιδιαίτερα στη Μονή και την περιοχή.

Στην Παναγία την Προυσιώπσσα λειτουρ­γούν: Μουσείο (θρησκευτικό - ιστορικό), έκ­θεση ειδών ευλάβειας, ξενώνες.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου