Σαρακατσάνικη κασέλα στην Ελάτεια

ΜΙΑ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΙΚΗ ΚΑΣΕΛΑ ΣΤΗΝ ΕΛΑΤΕΙΑ

[Του Παναγιώτη Δημάκη, υπεύθυνου Ιστορικού Αρχείου Δήμου Αμφίκλειας-Ελάτειας]

Οι Σαρακατσάνοι ποιμένες, φερέοικοι και πλάνητες, μικρή σημασία έδιναν, σε χρειώδη, ενός νοικοκυριού, με αντικείμενα ογκώδη και δύσχρηστα, όπως έπιπλα, αρκούμενοι σε χρηστικές και δοκιμασμένες, κατασκευές από τούς ίδιους, με φυσικά υλικά, τού ορεινού περιβάλλοντος, πού τα παρείχαν σε αφθονία, τα δασώδη βοσκοτόπια και οι ικανότεροι δεξιοτέχνες, συνήθως ανώνυμοι σκάλιζαν, ετόρνευαν , σχηματοποιούσαν, κατασκευάζοντας κουτάλια, κόθρους κουδουνιών, ρόκες, γκλίτσες και αγκούτσες, σαρμανίτσες, βεδούρες και πλήθος άλλων ξύλινων τέχνεργων, επί τών οποίων, παρατηρεί κανείς τήν καλαισθησία, τήν ευρηματικότητα και τα ξεχωριστά επισήματα, αλλά και τήν μοναδικότητα, πού έδιναν στα τέχνεργα των, πού περιλαμβάνουν λαϊκότροπα μοτίβα δάνεια, αλλά και πολλές άλλες επιδράσεις, με επικυριαρχία όμως τής ιδιοπροσωπίας των, πού είχε θεμελιωθεί, στα πρότυπα μίας διαβίωσης, κοντά στήν Φύση, μακριά από συγχρωτισμούς, πού τούς έδινε, βέβαια αυθεντικότητα και πρωτοτυπία χαρακτηριστική, στα περισσότερα, εξ όσων τούς αντιπροσωπεύουν. Η Σαρακατσάνικη κασέλα, είναι ένα τέτοιο χαρακτηριστικό δείγμα, χειροποίητη, κατασκευασμένη από πλατειές, πελεκητές σανίδες, με τήν σκεπαρνιά, εργασμένες με επιμέλεια, για την αρμογή τους θηλυκωτά, περαστά, χωρίς καρφιά και λυόμενες, για εύκολη αποθήκευση και μεταφορά, υπακούοντας στόν κανόνα, εύκολο- χρήσιμο, πού χαρακτήριζε τον βίο τους. Ένα φυτικό χρώμα, βαθύχροο ερυθρό, είναι το πεδίο, πού ο ανώνυμος τεχνουργός, ξεδιπλώνει τις δεισιδαιμονίες του, τα αποτροπαϊκά του σύμβολα, με βαθιές εγχαράξεις, στήν μυστική του γλώσσα, ρόδακες εξάκτινους, περιγεγραμένους με τρείς τέλειους κύκλους, σε σχήμα περιστρεφόμενου ηλιακού δίσκου, συμμετρικές γραμμώσεις, ημικύκλια, ενώ περιτρέχουν, άνω κάτω οριζόντιες ενισχύσεις, τραβέρσες δουλεμένες, καμπυλωτές. Ήταν η κασέλα, ένα πολυχρηστικό εργαλείο τού νομαδικού βίου, για τήν φύλαξη, αποθήκευση και μεταφορά τών τιμαλφών και κειμηλίων, ακόμη και για χρήση, ώς κάθισμα στο κονάκι! Παρέμεινε δε στήν ίδια χρήση, από απροσδιόριστα βάθη χρόνου, μέχρι τα μέσα τού 19ου αι. περίπου, πού αρχίζουν να οριστικοποιούνται οι μόνιμες εγκαταστάσεις των, κατά τόπους.

Οι ετήσιες μετακινήσεις, νομαδικών και ημινομαδικών ομάδων, κτηνοτρόφων, προς τα νότια χειμαδιά, μέσα από τα μονοπάτια και τις ορεινές διαβάσεις, προς τήν βλαχόστρατα τού Καλλιδρόμου, πού ήταν πάντα και η ζωτική αρτηρία, πού αιματοδοτούσε και αναζωογονούσε, με νέες ομόαιμες, ομόδοξες, ομόγλωσσες, συμπαγείς δυναμικές ομάδες συνοικιστών, τις πεδινές κυρίως περιοχές, κατά τον άξονα Β. Ν. από τα βουνά τής Ηπείρου, στα νότια, πού υφίσταντο κατά καιρούς, καταστροφές, επιδρομές, αφορίες, λοιμικές νόσους, επιζωοτίες, με κατάληξη τήν ερήμωση και τήν ολιγανθρωπία.

Η Ελάτεια, εκτός τής επίκαιρης θέσης, αλλά και λόγω τής εύφορης θέσης της, δέχτηκε, από τής σχηματοποιήσεως τού Νέου Ελληνικού κράτους και τήν δημιουργία, τού Δήμου Ελατείας, μεγάλο αριθμό από ποιμένες σκηνίτες, αφού είναι γνωστόν ότι στα εύφορα μέρη, η ζωή απεχθάνεται τα κενά και τα αναπληρώνει. Για πολλά χρόνια στα πέριξ, αλλά και μέσα στήν πόλη, υπήρχαν οι βεργόπλεχτες ποιμενικές καλύβες, όσων επέλεγαν να παραμείνουν, εκεί, αλλά και σε κοντινά βοσκοτόπια, κυρίως Σαρακατσαναίων, οι οποίοι μέσα, από τήν επιρροή, τού κοινωνικού περίγυρου, δέχτηκαν και μικτούς γάμους, εντάσσοντας και εμπλουτίζοντας, με τήν δική τους κουλτούρα, τήν τοπική παράδοση.

Στον αύλειο χώρο τής Αρχαιολογικής Συλλογής Ελατειας, είχεν ιδρυθεί μια καλύβα, πού αινιττονταν την αρχαιότατη και τήν νεώτερη σύνδεση τής Ελατειας, από την Νεολιθική, μέχρι την νεώτερη εποχή και ώς εποπτικό υλικό. Και ώς απόδοση τιμής στούς διαχρονικούς νομάδες συνοικιστές. Σήμερα δεν υπάρχει.

Έτσι πολλές οικογενειακές συνδέσεις, αλλά και αυτών, πού δεν προσχώρησαν στήν λογική, τής ομαδοποίησης και συλλογικότητας, παραμένοντας στα οικεία. Η γνωστή δυσκολία, πού προκύπτει από τα δημοτολόγια, λόγω τής ατελούς τηρήσης, αποφυγής τών υποκειμένων σε εγγραφή, η καταχώρηση μόνον αρρένων κ.λ.π., δυσκολεύουν ασφαλή έρευνα και χαρτογράφηση κοινωνικών ομάδων. Όμως διάσπαρτα άλλα, σπαράγματα εγγράφων, προφορικές καταθέσεις, αλλά και δείγματα καθημερινής ζωής χαρακτηριστικά, όπως υφαντά, ενδυμασίες, ξυλόγλυπτα κ. α., είναι οδηγητικός μίτος και εργαλεία, ανίχνευσης και ταυτοποίησης, τών συνοικιστών, μεταξύ τών άλλων, τών Σαρακατσάνων και σ αυτά, επικεντρώνεται η έρευνα αυτή, αλλά και στην διάσωσή τους, από τήν φθορά και τήν απαξίωση. Φαίνεται εξ αυτών δε, πόσο ότι η Ελάτεια και η Χώρα της, έχει δεχθεί και εντάξει, στον κοινωνικό της περίγυρο, μεγάλο αριθμό από τούς αρειμάνιους και πεισματικά προσηλωμένους, στούς αρχέγονους κώδικες τους, νομάδες αυτούς ποιμένες, πού δεν τούς εμπόδισε όμως, να ανέλθουν γρήγορα, στα ανώτερα διοικητικά και αργότερα οικονομικά και επιχειρηματικά κλιμάκια. Η κατάταξη και καταλογογράφηση τους, είναι θέμα, θελκτικό και δύσκολο, με πολλά αβέβαια, πενιχρά ίχνη και στοιχεία, ελπίζουμε αν μάς δόσει ο Θεός καιρόν, να ολοκληρωθεί, ώς δοκίμιο προς διόρθωση σύντομα. Θα σημειώσουμε εδώ, ότι λόγω τής σύστασης, τής κοινωνικής διαστρωμάτωσης, πολλοί Δήμαρχοι Ελατείας, αρχίζοντας από τα παλαιότερα χρόνια, ήσαν Σαρακατσάνοι, όπως ο Πεπόνας, ο Χέβας, ο Δημακίδης, κ.λ.π. ενώ και άλλοι συνοικιστές με στρατιωτική ιδιότητα, καταγράφονται, όπως ο Λιακατάς, ο Βουλπιώτης, ο Μακρής και άλλοι, από την οροσειρά τής Πίνδου. Στα ίχνη τών Σαρακατσάνων, μάς οδηγεί, εκτός τών άλλων, σήμερα, μία διασωθείσα κασέλα, από τήν παλαιά, ήδη κατεδαφισμενη οικία, τού Δημάρχου Ελατείας Δ.Πεπόνα,* πού η τύχη διαφύλαξε, και, μάς αφηγείται με το δικό της τρόπο, τήν ιδιοπροσωπία και την καλαισθησία, τών προγόνων μας αυτών, πού κρύβεται κάτω, από τήν σκόνη τής ιστορίας.

* Η οικία τού ταγματάρχη τής Οθωνικής Φάλαγγας Δ. Πεπόνα, βρισκόταν στο κέντρο τής Ελατείας, κατά διαδοχήν δε, τού Αναγνώστη Σαντά, Αθ. Σταμόπουλου, είναι το πατρικό μου.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου