Αφορισμός - Ξεχρόνιασμα

ΑΦΟΡΙΣΜΟΣ – ΞΕΧΡΟΝΙΑΣΜΑ

του Τάκη Ευθυμίου

Όταν λέμε αφορισμό εννοούμε κάποια κατάρα που ξεστόμιζε ο παπάς στην εκκλησία κατά διαφόρων δραστών που διέπρατταν κολάσιμες πράξεις. Μόλις γινόταν κάποιο κακό εναντίον συγχωριανών μας, όπως η κλοπή αντικειμένων μεγάλης αξίας ή η κλοπή ζώων, ο ζημιωθείς ζητούσε τη βοήθεια του παπά για την επανόρθωση της ζημιάς.

Με την απόλυση της εκκλησίας, ο παπάς σε αυστηρό ύφος ανακοίνωνε στο εκκλησίασμα την τέλεση της αξιόποινης πράξης και ζητούσε από όποιον γνώριζε το δράστη να τον καταμαρτυρήσει. Η ίδια διαδικασία επαναλαμβανόταν για τρεις συνεχόμενες Κυριακές με την απειλή ότι θ' ακολουθούσε αφορισμός. Βεβαίως, ο παπάς ως καλοκάγαθος που ήταν σε καμία περίπτωση δεν επιθυμούσε την πραγματοποίηση του αφορισμού, αλλά όλα αυτά γινόταν για εκφοβισμό και συμμόρφωση του δράστη. Ο αφορισμός λέγεται και ξεχρόνιασμα γιατί εάν ο δράστης δεν επανόρθωνε μέσα στη χρονιά εκείνη θα τον έβρισκε οπωσδήποτε κάποιο κακό, ως τιμωρία. Κάποιο μικρότερο κακό θα συνέβαινε και σε όποιον γνώριζε το δράστη και τον απέκρυπτε. Η εκκλησία σοφά επέβαλε τότε τον αφορισμό, επειδή ο φόβος δρούσε αποτρεπτικά στην εκτέλεση αδικημάτων.

Η κατάρα του αφορισμού είναι βαριά και προβλέπει ότι ο αφορισμένος μετά το θάνατο του όχι μόνο δε θα έλιωνε, αλλά θα βρικολάκιαζε κιόλας η ψυχή του και θα περιφερόταν σαν την άδικη κατάρα, δίχως αναπαμό. Το ξεχρόνιασμα διαφέρει από τον αφορισμό επειδή γινόταν στο προαύλιο της εκκλησίας. Ακολουθούσε η παρακάτω διαδικασία που περιελάμβανε και έντονα λαογραφικά χαρακτηριστικά στοιχεία. «Σβηστοκέρι» ονομαζόταν. Ο παθών περιέφερε ένα κερί στους παρευρισκόμενους με την υποχρέωση ο καθένας με τη σειρά του να το ανάβει και να το σβήνει φυσώντας το και εκστομίζοντας την εξής κατάρα: «Ο φταίχτης να σβήσει σαν το κερί και να μη χρονιάσει». Στα γειτονικά χωριά το ξεχρόνιασμα γινόταν με μια παραλλαγή. Ο παθών γέμιζε μια μικρή φτσέλα με τσίπουρο και την περιέφερε στο εκκλησίασμα, υποχρεώνοντας τους να πίνουν από μια γουλιά και να καταριώνται το δράστη με τη φράση: «Φτου! Και να μη χρονιάσει!». Φυσικά, όποιος αρνιόταν αυτές τις διαδικασίες θεωρούνταν ως υποψήφιος δράστης· Βέβαια, ο δράστης για να αποφύγει την προσβολή του ξεχρονιάσματος, όταν πλησίαζε η σειρά του ζητούσε να σταματήσει η διαδικασία, βεβαιώνοντας πως κάτι γνώριζε και θα φρόντιζε για την επανόρθωση της ζημιάς.

Οι προγονοί μας πίστευαν και στη θεία δίκη. Υπήρχαν ένα σωρό περιπτώσεις που, όταν συνέβαινε κακό σε κάποιον άδικο άνθρωπο ή είχε άσχημο τέλος, ισχυρίζονταν ότι τον τιμώρησε η θεία δίκη.

Μια χαρακτηριστική περίπτωση «σβηστοκεριού» συνέβη στη Ζιώψη σε καταστροφή μελισσιών. Κατά το ξεχρόνιασμα, ο φερόμενος ως δράστης, αρνούμενος τη διαδικασία αυτομαρτυρήθηκε. Αργότερα πέθανε ξαφνικά ένας από τους γιους του και το θανατικό αποδόθηκε στο ξεχρόνιασμα.

Το ανάθεμα είναι μια κατάρα που εκστομίζεται από τους Χριστιανούς κατά των αδίκων ανθρώπων, με τη βεβαιότητα ότι έπιανε σαν θεία τιμωρία.

Σήμερα, ο αφορισμός και το ξεχρόνιασμα απαγορεύτηκαν εντελώς, επειδή θεωρήθηκαν ως πληγές αντεκδίκησης και μάλιστα με τη συμμετοχή της επίσημης εκκλησίας.