Η μορφή του Αχιλλέα

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΣΤΗΝ ΑΧΛΥ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ 
ΚΑΙ ΤΗΣ  ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Των: Αδάμη Θύμιου-Ευθυμίου Τάκη-Κανέλλου Βασίλη

Σύνοψη από την έρευνά τους: «Αναζητώντας ίχνη του

ομηρικού Αχιλλέα στην κοιλάδα του Σπερχειού»

   Η Προϊστορία, για κάθε λαό, έχει διαφορετική σημασία, επειδή ως όρος περιγράφει χρονικά ένα διάστημα του βίου του, που δε γνωρίζει ακόμα να χρησιμοποιεί τη γραφή ή που η χρήση της γραφής δεν μας παρέχει σήμερα επαρκείς πληροφορίες γι’ αυτή τη μακρινή εποχή. Άμεσες πηγές για την ελληνική προϊστορία είναι, κυρίως, τα υλικά τεκμήρια του παρελθόντος (ανασκαφικά ευρήματα πάσης φύσεως), ενώ στις έμμεσες πηγές ανήκουν: η μεταγενέστερη ελληνική γραμματεία (ποιητές, συγγραφείς), η ελληνική γλώσσα, στα πρώτα κείμενά της (πήλινες πινακίδες, Όμηρος) και η ελληνική μυθολογία.

   Στη δική μας έρευνα, κεντρικό σημείο αναφοράς είναι ο Αχιλλέας, ένα πρόσωπο της ελληνικής Προϊστορίας με μεγάλη παράδοση στο χώρο της μυθολογίας και της λογοτεχνίας. Το πρόσωπο του Αχιλλέα, ως ελληνική προϊστορική μορφή, κατά την άποψή μας διερευνάται σωστά μέσα από φιλολογικές πηγές, όταν μελετηθούν  κυρίως δύο δεδομένα:

1.Η ελληνική μυθολογία.

2.Ο Όμηρος.

   Ο μύθος (=λόγος) δεν πρέπει να συγχέεται με το παραμύθι. Ο μύθος βέβαια είναι κι αυτός κάτι το ευχάριστο ως αφήγηση που τέρπει και ψυχαγωγεί, παράλληλα όμως λειτουργεί πληροφοριακά και διδακτικά, προσφέροντας πάρα πολλά τόσο στην κοσμογνωσία όσο και στη θεογνωσία. Πάνω στο μύθο στηρίχθηκε η πρωτόγονη ποίηση, η τέχνη, η θρησκεία, η σοφία και η ηθική, αφού μέσα από αυτόν προβλήθηκε μια ολόκληρη κοσμοθεωρία.

Η ελληνική μυθολογία, το σύνολο δηλαδή των ελληνικών μύθων, έχει ένα πλούσιο υλικό που φανερώνει όχι μόνο μακροχρόνιες ρίζες αλλά και οφθαλμοφανείς συγγένειες με τις μυθολογίες άλλων λαών της Μεσογείου ή της Ανατολής. Οι Έλληνες όμως πολύ γρήγορα, αναλύοντας τα κοσμικά φαινόμενα με τη σκέψη και αναζητώντας τις λογικές αιτίες που τα παράγουν, επιδίωξαν πολύ νωρίς να βγουν από τη βαριά σκιά του μύθου και την αχαλίνωτη φαντασία που τα διέπει, υιοθετώντας τη θεωρία του «ιστορικού πυρήνα», δηλαδή ότι ένα πραγματικό γεγονός γέννησε τους μύθους.

  Αν ρίξουμε μια προσεκτική ματιά στην ελληνική μυθολογία θα παρατηρήσουμε ότι οι πιο σπουδαίοι ήρωές της δρουν  χρονικά σε ένα μυκηναϊκό περιβάλλον και οι μορφές τους παρουσιάζουν αναλογίες στη δράση και στη συμπεριφορά τους. Περσέας, Ηρακλής, Θησέας, Ιάσονας, Οδυσσέας… Ανάμεσα σ’ αυτές τις ελληνικές προϊστορικές μορφές της μυκηναϊκής περιόδου συγκαταλέγεται και ο Αχιλλέας, που υμνείται σε ένα από τα καλύτερα έπη του κόσμου, την Ιλιάδα. Η σχέση μαζί τους δεν είναι μόνο εθνική ( Έλληνες) αλλά βαθύτερη. Κατ’ αρχήν γεννιέται, μεγαλώνει και δρα σε ένα χώρο «κοινό», δηλαδή περιοχές  της κυρίως Ελλάδας που μας είναι γνωστές και από άλλους ελληνικούς μύθους. Αναφέρεται χρονικά σε μια εποχή κοντινή μαζί τους.  Σαν βασιλιάς της Φθίας εκστρατεύει  με άλλους βασιλιάδες εναντίον της Τροίας. Όπως και οι υπόλοιποι ήρωες συνδυάζει πολλά κοινά στοιχεία, με μια αξιοθαύμαστη ισορροπία: δύναμη, θάρρος, ανδρεία, ευφυία, έχει ευγενική καταγωγή και αρωγό τους θεούς, δοξάζεται με άθλους και κατορθώματα, παρόλο που πεθαίνει νέος.

  Ο Όμηρος αποτελεί την πρώτη επίσημη αποτύπωση πολλών αρχαίων μύθων που τους συναντάμε σε άλλες μεταγενέστερες πηγές, ενώ στα κείμενά του αναπλάθει αρκετές μορφές της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Ο ποιητής, στην Ιλιάδα, αφηγείται τον Τρωικό πόλεμο, εξυμνεί τον ήρωα Αχιλλέα, αλλά και διασώζει κομμάτια του αρχαίου μύθου των Αιακιδών, για τον οποίο δεν υπάρχουν άλλες προγενέστερες πηγές. Είναι όμως αξιόπιστος ο Όμηρος; Γεννιούνται έτσι τα εξής ερωτήματα:

·         Υπήρξαν λοιπόν οι Αχαιοί του Ομήρου;

·         Υπήρξε η χιλιοτραγουδισμένη πόλη της Τροίας;

·     Έγινε, τελικά, κάποιος πόλεμος μεταξύ Αχαιών και Τροίας (Τρωικός) και πότε συνέβη ως γεγονός;

   Οι επιστήμονες μας πληροφορούν ότι οι Αχαιοί του Ομήρου πράγματι υπήρξαν, αφού εμφανίζονται ως ένα ελληνόγλωσσο φύλο, αιολικό, που ανέπτυξε μεγάλο πολιτισμό στην κυρίως Ελλάδα, τη χρονική  περίοδο 1600-1150 π.Χ.

   Οι ανασκαφές που πραγματοποίησαν σπουδαίοι αρχαιολόγοι -Σλήμαν, Τσούντας, Μυλωνάς, Σπυρόπουλος κ.ά.- έφεραν στο φως ευρήματα που τεκμηρίωσαν πως στην Ελλάδα πράγματι άκμασε ένας θαυμαστός ανά τον κόσμο πολιτισμός, με υψηλό επίπεδο έκφρασης, επιβεβαιώνοντας τον Όμηρο που μιλούσε για τις «πολύχρυσες Μυκήνες» και τους ισχυρούς βασιλιάδες που άπλωσαν την κυριαρχία τους πέρα από το Αιγαίο.  Αδιάψευστοι μάρτυρες είναι τα ανασκαφικά τεκμήρια που προήλθαν από διάφορες θέσεις, που εκπροσωπούν τα σημαντικότερα μυκηναϊκά κέντρα: Μυκήνες, Τίρυνθα, Άργος, Πύλος, Αθήνα, Θήβα, Ορχομενός, Ιωλκός, Σπάρτη…

   Η παρουσία των Αχαιών επιβεβαιώνεται σήμερα και από τα χετιτικά αρχεία στη Μικρά Ασία, τα αιγυπτιακά κείμενα, καθώς και τη μυκηναϊκή κεραμική και αντικείμενα που εντοπίστηκαν σε χώρες της Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου.

  Τα ανασκαφικά ευρήματα στην Τροία βεβαιώνουν πως ο συγκεκριμένος χώρος στη μικρασιατική ακτή, φιλοξένησε μια πόλη με μακρόχρονη ιστορική παρουσία και ως χώρος μπορεί να ταυτισθεί με τις περιγραφές του Ομήρου. Το 1870 ο Σλήμαν, με οδηγό το ομηρικό κείμενο, έκανε ανασκαφές στο λόφο του Hisarlik και έφερε στο φως εννέα επάλληλες πόλεις, από τις οποίες η ομηρική Τροία είναι η έκτη ή η έβδομη πόλη.

   Ο  Τρωικός Πόλεμος δεν μνημονεύεται μόνο από τον Όμηρο. Συντηρείται σχεδόν σε όλη τη μεταγενέστερη γραμματεία. Τον αναφέρει ο Ησίοδος, οι μεγάλοι ιστορικοί Ηρόδοτος και Θουκυδίδης τον θεωρούν υπαρκτό γεγονός ενώ έντονες μνήμες διασώζουν και οι τραγικοί ποιητές, που αφιερώνουν στους ήρωες της Τροίας πολλές τραγωδίες (Αίας, Φιλοκτήτης, Ελένη, Ορέστεια, Εκάβη, Τρωάδες…). Η  χρονολόγηση του πολέμου, αν και παρουσιάζει μικρές αποκλίσεις, τοποθετείται από τους περισσότερους αρχαίους και νεότερους συγγραφείς και ιστορικούς το 13^ο  ή το 12^ο π.Χ. αιώνα. 

   Σήμερα πολλοί μελετητές, ελέγχοντας αυστηρά το ομηρικό κείμενο, αμφισβητούν τη σχέση του ποιητή με το μυκηναϊκό κόσμο και καταθέτουν ενστάσεις αξιοπιστίας. Υπάρχουν πολλά αινιγματικά σημεία, παραλείψεις και ασάφειες. Δεν πρέπει να ξεχνούμε όμως ότι ο Όμηρος είναι κατά πολύ νεότερος των ηρώων του και ότι τα έπη γράφτηκαν σε χρόνο πολύ υστερότερο από τον Τρωικό αγώνα. Τα έπη είναι μια ιδιόμορφη περίπτωση συνάντησης: ιστορίας, μύθου και λογοτεχνίας και η λογοτεχνικότητα του έργου είναι το ζητούμενο του ποιητή, που για να το πετύχει αυτό δε διστάζει να χρησιμοποιεί, μερικές φορές, και προσωπικούς κανόνες.

  Αναμφισβήτητα το έργο του Ομήρου έχει ιστορική αξία γιατί φωτίζει μια μακρινή εποχή και τολμά να συνθέσει έναν πολιτικό χάρτη με τα όρια από τα διάφορα ελληνικά βασίλεια, αλλά και τα έθνη που ενεπλάκησαν στον Τρωικό πόλεμο. Οι αναφορές του λειτουργούν μέσα σε ένα ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο και παρ’ ότι δεν χρησιμοποιεί την ευθύγραμμη αφήγηση, οργανώνει ένα χρονολογικό ιστό γεγονότων. Το συνολικό υλικό της Ιλιάδας, ακολουθεί μια προγραμματισμένη διάταξη: αρχαίοι χρόνοι- προτρωική-τρωική εποχή και ο ποιητής σχετίζει χρονικά τα διάφορα γεγονότα ανάμεσά τους και συνδέει τους ήρωες προγόνους με τους απογόνους παρόντες ήρωες στην Τροία με μοναδική δεξιοτεχνία.