Πηγές και βρύσες Μεγάλης Κάψης

Πηγές και βρύσες του χωριού μου:

Μεγάλη Κάψη Φθιώτιδας

Νίκος Δ. Παπαδιονυσίου

 

Η βρύση του «Πλατάνου»

Δροσερές οι πηγές του χωριού μας, της Μεγάλης Κάψης της ορεινής Φθιώτιδας, με το χωνευτικό και πεντακάθαρο νεράκι τους, να το πίνουν άνθρωποι και ζωντανά από τις πανέμορφες κούπες⁽¹⁾ τους και να μην το χορταίνουν. Οι παλιότεροι απόδιδαν κι’ άλλες ιδιότητες σε κάποιες απ΄ αυτές, συνηθισμένες στο Πανελλήνιο.

-Αν το πιει η κοπελιά, θα κάνει παιδί (αγόρι).

Πηγή Λιβαδάκι (πάνω) και Σταματέση (κάτω)

Σήμερα βέβαια οι νιόπαντρες κοπελιές θέλουν το πρώτο τους να είναι «τσούπρα».

Οι γνωστές πηγές του χωριού μας με πρώτες στη σειρά αυτές που πρωταγάπησα,  ακολουθώντας κι’ οι βρύσες είναι η Σταματέση, αυτή στο Λιβαδάκι, η Σβαρνή, όχι τόσο όπως είναι σήμερα, όπως ήταν παλιά, η Καμάρα, Μούτσιου, Βρυσούλα, η βρύση  του Πάνω Πλάτανου. Ονομασίες, κάποιες παμπάλαιες, από τον τόπο που βρίσκονταν, από το όνομα αυτού που τις καλλιέργησε και πιθανά σκάλισε και την πρώτη τους κούπα, από κάποια συνήθεια.

Λυπάμαι αν έχω ξεχάσει κάποια. Θα είναι απ΄ αυτές που δεν επισκεπτόμουν συχνά..

Πηγές Σβαρνή (πάνω) και Καμάρα (κάτω)

Πολύ αγαπημένες επίσης, αυτή της Λελούδας και αυτή στο τότε μονοπάτι για Αγίους Αποστόλους, σχεδόν σε Αλπικό τοπίο, «μην πίνετε» μας έλεγαν γι΄ αυτή, «γιατί έχει γυαλί!..».

Ζωντανές ακόμα στους παλιότερους οι μνήμες από τις όμορφες, γελαστές, συγχωριανές κοπελιές στη Σταματέση τα δειλινά που γέμιζαν βαρέλες και βουτσέλες, φόρτωναν κάποιες τα ζώα τους δένοντάς τες με την τριχιά ή τις φορτώνονταν στην πλάτη. Ποιο πριν, δροσερά και τα γέλια τους με το κουτσομπολιό πλαγιοβλέποντας τους νέους του χωριού.

Σήμερα, με τον δρόμο που περνά μπροστά της με ανυψωμένο το επίπεδο και τη λησμονιά της για χρόνια, η εκροή του νερού της είναι χαμηλά έτσι ώστε να κάνει κανείς βαθιά επίκυψη για να πιει.

Σε αναφορά του φίλου Τάκη Ευθυμίου, Αηγιωργίτη, εκπαιδευτικού και εξαιρετικού  μελετητή της ιστορίας των χωριών μας και όχι μόνο, αξιόπιστη πηγή, γράφει στο ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ για «κάποιον Αγά της Τουρκοκρατίας που για να εξευμενίσει το κακό και την αρρώστια που βασάνιζε το γιο του, παρακινούμενος από την ντόπια λαϊκή ιστορική παράδοση, πρόσφερε θυσία (εκατόμβη) σε κεφαλόβρυσο του χωριού της Μεγάλης Κάψης, μιμούμενος τις θυσίες που πρόσφεραν οι Αχαιοί του Αχιλλέα στο θεοποιημένο Σπερχειό».

Υποθέτω ότι πηγή και γνωστή στην Τουρκοκρατία, πάνω σε πέρασμα, που θα μπορούσε καθ’ υπερβολή να ονομαστεί  «κεφαλόβρυσο», ήταν η Σταματέση, πάνω στο κύριο μονοπάτι του Πάνω Μαχαλά που ένωνε τα Κάψια με τα υπόλοιπα χωριά δυτικά κι΄ ανατολικά.

Στο Λιβαδάκι πάλι;. Πρώτη στάση στην πηγή του στις αναβάσεις μας προς Λελούδα, Αγίους Αποστόλους, ακόμα και στην αλπική ζώνη του Βελουχιού ή για πικ νικ στις φτέρες του κάτω απ’ τα ελάτια, με ψήσιμο αρνιού κάποτε.

Παίζοντας παιδιά, με «σβάρνισμα» με τον κώλο από το χοροστάσι της Αγίας Τριάδας, φτάναμε στην Σβαρνή, απ’ όπου πιθανά πήρε και τ’ όνομα. Μικρή, δροσερή πηγούλα κάποτε που εξυπηρετούσε τμήμα του Κάτω Μαχαλά. Σήμερα τεράστια είναι η υποδομή της, φαραωνική, με την ευγενή προσπάθεια να ξανακαλλιεργηθεί καθώς σχεδόν εγκαταλειμμένη είχε θαφτεί και για ν΄ αποκτήσει μεγαλύτερη σταθερότητα ο δρόμος που περνά πάνω της. Αυτό μπορούσε να επιτευχθεί απλούστερα και χωρίς το σχιστολιθικό υλικό επένδυσης, άγνωστο στα χωριά μας, που όλες τους οι παλιές πηγές είναι επενδυμένες με ντόπια πέτρα.

Οι πηγές Βρυσούλα (πάνω) και Μούτσιου (κάτω)

Κάποιες απ΄ αυτές τις πηγές μου ξυπνάνε συναισθήματα, όπως παιδικά μετεμφυλιακά η Καμάρα και αυτή στη Λελούδα. Η πηγή Βρυσούλα για εκλιπόντα από χρόνια αγαπητό συγχωριανό που τον θυμάμαι όταν έχοντας πραγματοποιήσει τις πρώτες εργασίες για την αξιοποίησή της, μας κάλεσε και πήγαμε μαζί με τον Βαγγέλη Υφαντή (1985 ;) και καθίσαμε και ήπιαμε το νεράκι της αφού περπατήσαμε όλες σχεδόν τις άλλες πηγές του χωριού.

…………………………………………………………..

⁽¹⁾ Κούπα: Πιο κάτω μια παμπάλαια «κούπα» σκαλισμένη από πρόγονο κάτοικο σε ντόπια πέτρα, πιθανά συμπαγή μονόλιθο από ιλυόλιθο έτσι ώστε να μπορούν να πίνουν νεράκι άνθρωποι και ζώα.

Η λέξη προέρχεται από την ομηρική και αρχαιοελληνική λέξη «κύπη», επίσης σαρακατσάνικη, των Σαρακατσάνων που μιλούν επί το πολύ ομηρικά!.

Κατά το λεξικό «Ομηρικές λέξεις βλάχικου λόγου» του Δημ. Στεργίου:

«Κούπα = κούπα, ποτήρι., ο Νικολαϊδης αναφέρει ότι προέρχεται από το λατινικό «cupa» = σκύφος, αλλά οι ρίζες βρίσκονται  στη μυκηναϊκή γλώσσα..»

Η λέξη κύπελλο απαντά ήδη στα Μυκηναϊκά, δηλαδή ήδη μεταξύ 1.400 και 1.200 π.X.. Ετυμολογικά συνδέεται με λέξεις που δηλώνουν κάτι «κοίλο, κυρτό», τις λέξεις κυφός, κύφωση, κυψέλη, κύπτω, όλη δε η οικογένεια συνδέεται και με το λατινικό  cup(p)a, απ' όπου το γαλλικό coupe, το αγγλικό Cup, κ.ά.

Κατά Μπαμπινιώτη πιθανά συνδέεται με τη σανσκριτική λέξη kupah.

Πάντως, οι παλιές κούπες αποτελούν  θησαυρό που πρέπει να διαφυλάξουμε σαν τις ρίζες μας χωρίς εύκολες και πρόχειρες αντικαταστάσεις για δήθεν εκσυγχρονισμούς με σύγχρονες κατασκευές ή υλικό φερμένο από μακριά από τα χωριά μας.

Μια συχνή καθαριότητά από τα φύκια ή βρωμιές που πιάνουν με τον καιρό, τόσο σ΄ αυτές, όσο και στις γούρνες τους, αρκεί…

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου