Απομυθοποίηση Καλλικαντζάρων

Αποµυθοποίηση Καλλικαντζάρων

[Του αείμνηστου λαογράφου Ζάχου Ξηροτύρη]

Αποµυθοποίηση λέγοντες νοούµε την αποκάλυψη της σκέψης και της ιδέας που κρύβεται µέσα στο µύθο, παραµερίζοντες ή περιορίζοντες τα φανταστικά στοιχεία  του µύθου, ώστε να αποκαλυφθεί η πραγµατικότητα. Σαν παράδειγµα οι Καλικάντζαροι µε τα τόσα εκφραστικά στοιχεία, που αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για τις Νυχτερίδες και όχι για καλλικαντζούρια που πιστεύει ο απλοϊκός άνθρωπος.

Οι Νυχτερίδες τα χειρόπτερα αυτά που βγαίνουν άκαιρα και ανώµαλα µε τη ζέστη  της χειµωνιάτικης φωτιάς από τη χειµερία νάρκη τους, δυσκολεύονται πολύ να περπατήσουν ή να πετάξουν και φαίνονται µαζεµένα έτσι που είναι σαν βάτραχοι.

Οι Καλικάντζαροι που τόσο κατατρόµαξαν τον προληπτικό και µυθοµανή λαό µας, είναι τα διάφορα είδη νυχτερίδας η οποία πέφτει σε χειµερία νάρκη και σπάζει αυτή  τη νάρκη τα Χριστόηµερα που η φωτιά καίει νύχτα - µέρα άσβεστη, ζεσταίνοντας  τότε και αλλάζει η ψυχοσύνθεση τους. Καλικάντζαροι είναι οι νυχτερίδες, τις έβλεπε ο άνθρωπος µε το θαµπό φως της φωτιάς που έκαιγε µε ξύλα, γιατί σπάνια τότε έκαιγε ο λύχνος τη νύχτα γιατί το πετρέλαιο ήταν ακριβό, µα και το φως του λύχνου ήταν και κείνο σκοτεινό και οι Νυχτερίδες φαινόταν σαν δαιµονικά στο σκοτάδι και ο φόβος τα µεγαλοποιούσε. Το σκοτάδι της νύχτας κανείς δεν το χαίρεται παρά µόνο η νυχτερίδα που δε βλέπει την ηµέρα παρά µόνο τη νύχτα.

  Είδε κανείς νυχτερίδα σε σκοτεινό υπόγειο, όταν την αγγίζει κανένας και αναγκαστεί να πετάξει; Εγώ είδα και ξαναείδα. Φεύγει και βγαίνει στο φως της ημέρας, πετάει εδώ και κει χωρίς πυξίδα σαν να ’ναι μεθυσμένη, ως που να ακουμπήσει σε κανένα τοίχο του σπιτιού και να γαντζώσει τα νύχια της σαν να ’ναι κολλημένα με κόλλα. 

Η νυχτερίδα, όπως και η κουκουβάγια και άλλα νυχτερινά πουλιά, ο Πλίνιος τα κατατάσσει στα θηλαστικά. Σκαρφαλωμένες οι νυχτερίδες στις στέγες, στα χατήλια και τα μπουχαριά, το χειμώνα, με τις πρώτες φωτιές στα τζάκια, ζεσταίνονται και ζωντανεύουν με τη ζέστα της φωτιάς,  που τότε είναι έντονη και τις βλέπεις να πέφτουν σαν σκοτωμένα πουλιά μέσα στη στάχτη, στο σταχτολόγο στο πίσω μέρος του τζακιού και θα την πετάξει μετά τα Φώτα. Το πέσιμο είναι τόσο απρόοπτο και αναπάντεχο που οι νοικοκυρές τρομάζουν - λαχταρούν και γι' αυτό και τα καλλικαντζάρια τα ονόμασαν και λαχταρούδια.

Πέφτουν γιατί από τα Νικολοβάρβαρα και ύστερα αγριεύει ο χειμώνας και κείνα όπως είναι γαντζωμένα στη στέγη, στα χατήλια ζεσταίνονται με τη μεγάλη και αδιάκοπη φωτιά, διασπάται η χειμέρια νάρκη και πέφτουν στο σταχτολόγο.

Η νυχτερίδα δεν έχει και το μύθο της, όπως έχουν όλα τα νυχτοπούλια. Και για τη νυχτερίδα το ασχημόμορφο αυτό ομοίωμα πουλιού ο μύθος μας λέει ότι ήταν ποντικός και σαν κακομαθημένα που είναι τα ποντίκια και μπαίνουν παντού, μπήκε κι αυτός μέσα στο Ιερό της εκκλησίας και έφαγε το αντίδωρο του παπά.

Μια παράδοση της Βιζύης αναφέρει ότι η νυχτερίδα μπήκε στην εκκλησία και βρήκε σε μια γωνιά του ιερού ένα κομματάκι αντίδωρο. Αμέσως τρέχει και το σηκώνει από κάτω, όχι για να το φάει, αλλά για να το φυλάξει για αγιασμό.

Κ' η ευλάβεια η τόση,
και ο ευσεβής της νους

τα φτερά της έχουν δώσει,
που την παν στους ουρανούς.

Αυτό το νυκτηπλανές πουλί, τη νυκτερίδα, ο Πλίνιος δεν την χαρακτηρίζει σαν τυχερό και γούρικο πουλί, εκτός, μας λέει, από τα κοκκαλάκι της, το γνωστό κοκκαλάκι της νυχτερίδας, που είναι δυσεύρετο και όσοι το έχουν και το φορούν γίνονται πόλος έλξεως της αγάπης.

Πηγή: «Ήθη-Έθιμα-Δοξασίες και Βιώματα του Λαού μας», βιβλίο του Ζάχου Ν. Ξηροτύρη

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου