Έθιμα και γιορτές

Λαογραφήματα του Γιώργου Ζούγρου, δασκάλου

Η αγωνία των ανθρώπων για να έχουν μια καλή σοδειά, τους οδήγησε να καθιερώσουν έθιμα και γιορτές για τα προϊόντα τους, επικαλούμενοι την βοήθεια της πίστης τους. Τέτοιες γιορτές ήταν της μισοσπορίτισσας, που γινόταν κάθε χρόνο στις 21 Νοεμβρίου, στα Εισόδια της Θεοτόκου, καθώς και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου. Δεν έλλειπαν και οι γιορτές που είχαν σκοπό να τιμήσουν τις ψυχές των νεκρών, όπως ήταν η γιορτή της Αναλήψεως του Κυρίου, που είναι κινητή γιορτή και γιορτάζεται σαράντα ημέρες μετά το Πάσχα. Έτσι γινόταν το κυκλοχρόνισμα, μ’ έναν βηματισμό σταθερό και γνώριμο σε όλους, με σεβασμό στις παραδόσεις κι όσα βρήκαν απ’ τους παππούδες τους. Κι όλα αυτά στενά δεμένα με την εκκλησία και την θρησκεία.

Η Μεταμόρφωση του Σωτήρος

Αύριο είναι τ’ς  Σωτήρος, βαριά γιορτή, έλεγε η γιαγιά μου.

«Μετεμορφώθεις εν τω όρει Χριστέ, δείξας τοις μαθητές σου την δόξαν σου…» Στο όρος Θαβώρ, το όρος της Μεταμόρφωσης, όπου η ανθρώπινη φύση συναντά το Θεό, όπου το προσωρινό συναντά το αιώνιο και ο Χριστός γίνεται η γέφυρα μεταξύ ουρανού και γης, κατά τας γραφάς.

Στις 6 Αυγούστου της Μεταμόρφωσης του Κυρίου, οι χωριανοί πήγαιναν στην εκκλησία τα πρώτα  σταφύλια για να πάρουν την ευλογία απ’ τον ιερέα και στο τέλος τα μοίραζαν στους πιστούς, που τα έτρωγαν μαζί με το αντίδωρο. Είναι το έθιμο «των απαρχών», δηλ. της προσφοράς των πρώτων καρπών. Μεγάλη γιορτή, η γιορτή της Μεταμόρφωσης του  Σωτήρος, την τηρούσαν σαν αργία και επιτρέπονταν να τρώνε ψάρι, διακόπτοντας την νηστεία του δεκαπενταύγουστου. Η ευλογημένη άμπελος, το σταφύλι και το κρασί είναι δεμένα με την εκκλησία μας, αφού το κρασί χρησιμοποιείται και στη θεία κοινωνία. Ο ίδιος ο Χριστός ευλόγησε το κρασί στην Κανά. Στο χωριό μας πέραν των χωριανών και ο ίδιος ο παπα-Θανάσης φρόντιζε για την προμήθεια των σταφυλιών, για την γιορτή του Σωτήρος. Είναι παρήγορο, που κάποιοι χωριανοί μας τηρούν ακόμα και σήμερα, αυτό το έθιμο.

Κάποτε στα χωριά μας φίλευαν τον περαστικό με σύκα, αχλάδια και σταφύλια, σήμερα σταφίδιασαν οι ψυχές των ανθρώπων. Τι απόμεινε τώρα στα χωριά, λιγοστά γεροντάκια, ν’ αναπολούν τα περασμένα.  Κάποτε υπήρχαν χαρές και τραγούδια στ’ αμπέλια. Τα κλήματά τους άπλωσαν μακριές καταβολάδες, μα ανθίζουν σε ξένο τόπο, γλυκαίνουν ξένα χείλη κι απόμεινε το κούτσουρο μονάχο στο παλιάμπελο, ακλάδευτο, απότιστο, χορταριασμένο!

Την μέρα αυτή γιόρταζε το ξωκλήσι του Σωτήρος στο Ταμπακλί (Σκοπιά Φαρσάλων) και πήγαιναν πολλοί χωριανοί με τα γαϊδουράκια τους, μια ώρα δρόμος, για την λειτουργία.

«Του Σωτήρος τα λελέκια, του Σταυρού τα χελιδόνια!» Αυτή η ρήση έχει να κάνει με τη σοφία του λαού μας, πως σιγά-σιγά αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για το Φθινόπωρο και το Χειμώνα. Ακολουθεί ο Τρυγητής Σεπτέμβριος…

Η γιορτή της Αναλήψεως του Κυρίου

Η μικρή εκκλησία που υπήρχε στο κοιμητήριο του χωριού μας, ήταν αφιερωμένη στην Ανάληψη του Χριστού, συμβολίζοντας και την ανάληψη των ψυχών στους ουρανούς. Είναι κινητή γιορτή και γιορτάζεται σαράντα μέρες μετά το Πάσχα, και τότε ακούγεται για τελευταία φορά το «Χριστός Ανέστη», κλείνοντας αυτόν τον κύκλο. Πάντα όμως είναι ημέρα Πέμπτη, η γαλατοπέφτη όπως λένε οι τσελιγκάδες.

 Την ημέρα εκείνη, η θεία λειτουργία γινόταν εκεί στο  μικρό εκκλησάκι, που ήταν στα μνήματα. Τα μνήματα ήταν όλα ομοιόμορφα, πλούσιων και φτωχών, απλά με ξύλινα κάγκελα και έναν ξύλινο σταυρό, όπου αναγραφόταν το όνομα και η ηλικία του θανόντος. Οι γυναίκες έβραζαν σιτάρι από την προηγούμενη, έκαναν κόλλυβα όπως τα ψυχοσάββατα, έκαναν κουλούρια και πίτες, τυρόπιτες, λαχανόπιτες, αλλά κυρίως γαλατόπιτες, το βασικό έδεσμα της ημέρας. Πολλοί τσελιγκάδες έψηναν ένα αρνί ή κατσίκι, το τεμάχιζαν και το έβαζαν σε μια κανίστα για να το μοιράσουν για τις ψυχές. Νόμιζες πως εκείνη τη μέρα, άνοιγαν οι ουρανοί κι ευλογούνταν όλα, φαγητά, άνθρωποι και ψυχές!

 Εκείνη τη μέρα δεν έπηζαν τυρί με το γάλα, το ξέταζαν για να μην στερφέψουν τα πράματα και το μοίρασαν στους φτωχούς μαζί με άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, μυζήθρα, κουσμάρι και γιαούρτι. Πρώτα πήγαιναν στο ιερέα του χωριού, πίστευαν πως αυτό κάνει καλό στο κοπάδι τους. Ημέρα προσφοράς η Ανάληψη του Χριστού, που είναι ο προστάτης των κτηνοτρόφων.

Μετά την λειτουργία οι άντρες κάθονταν στη σειρά καταγής, άπλωναν την πετσετούλα μπροστά στα πόδια τους και περνούσαν οι γυναίκες με το σιτάρι, τα κουλουράκια και τις πίτες και τους τα μοίραζαν. Ύστερα άναβαν τα καντηλάκια κι ένα κερί για τις ψυχές. Οι ψυχές, που κυκλοφορούσαν ανάμεσα στους οικείους τους για σαράντα μέρες, από το Πάσχα ξαναπήγαιναν στον τόπο τους, σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες.  

Δυστυχώς κάποιο από τα μεγάλα σόια του χωριού, πήγε μια εικόνα του Αγίου Δημητρίου στη θέση της Αναλήψεως κι από τότε ο ναός άλλαξε όνομα. Ταπεινή πρότασή μου είναι ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πετρωτού να χαρίσει μια εικόνα της Αναλήψεως και να ξαναπιάσει ο ναός το νήμα της παράδοσης.

Εκείνη τη μέρα ήταν έθιμο να πηγαίνουν όλοι οι χωριανοί στη Θερμασόβρυση, εκεί πλένονταν και έπαιρναν νερό. Όλη τη μέρα έβρισκες κόσμο στη βρύση κι έπρεπε να περιμένεις τη σειρά σου. Ήταν ένα είδος εξαγνισμού και κάθαρσης.

Η γιορτή της μισοσπορίτισσας

Ο αγώνας των ανθρώπων για το ψωμί ήταν μεγάλος, επίπονος και γεμάτος ιδρώτα. Τα πρώτα χρόνια όργωναν με τα βόδια κι ύστερα με τα μουλάρια. Ένα μήνα, αυλακιά την αυλακιά όργωναν τη γη, για να δεχτεί το σπόρο του σιταριού, κάνοντας το σταυρό τους κάθε πρωί πριν πιάσουν τη χειρολάβα. Τα παλιά χρόνια είχαν τρεις ντάμκες (περιοχές), στην μία έσπερναν τα χινοπωριάτικα, το σιτάρι και το κριθάρι, στη δεύτερη έσπερναν τ’ ανοιξιάτικα, τα καλαμπόκια, τα ρεβίθια, τις φακές, τα ρόβια και το βίκο.  Την τρίτη περιοχή την άφηναν να ξεκουραστεί η γη και για να βόσκουν τα ζώα.

Στις 21 Νοεμβρίου, που γιόρταζαν τα Εισόδια της Θεοτόκου, γιόρταζαν και την Παναγιά την μεσοσπορίτισσα, γιατί τότε η σπορά είχε φτάσει περίπου στη μέση. Είναι ένα έθιμο πανάρχαιο, από την εποχή που οι άνθρωποι πίστευαν στη θεά Δήμητρα, για την αναγέννηση της φύσης και την πλούσια βλάστηση των σιτηρών. Το έθιμο αυτό σήμερα τηρείται σε πολλά μέρη της πατρίδας μας. Στο χωριό μας έβραζαν τους σπόρους που καλλιεργούσαν, όλους μαζί (σύμβραση), σιτάρι, καλαμπόκι, φασόλια, φακές και ρεβίθια και τα πήγαιναν στην εκκλησία να τα ευλογήσει ο ιερέας. Μετά την λειτουργία όλα μοιράζονταν στο εκκλησίασμα. Όλες οι νοικοκυρές έκαναν και πρόσφορα, λειτουργιές, γιατί είχε μεγάλη σημασία για τους γεωργούς αυτή η μέρα.

Στο χωριό μας έλεγαν, σήμερα γιορτάζουμε το ζευγάρι κι εννοούσαν τα δυο βόδια ή τα δυο άλογα. Τα πολυσπόρια, έκρυβαν την ελπίδα των ανθρώπων, για μια παραγωγική χρονιά και πάντα στα χείλη τους ήταν μια ευχή, του χρόνου περισσότερα!

Ζούγρος Γιώργος, Λαογράφος

 

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου