Ο Πεταλωτής

Ο ΠΕΤΑΛΩΤΗΣ

του Τάκη Ευθυμίου

Ο Πάνος Κουμαντάνος πεταλώνει τη φοράδα
του Γιώργου Αποστολόπουλου

 Ο  μάστορας  που πετάλωνε,  δηλαδή  καλίγωνε όπως  συνήθιζαν  να λένε τότε τα άλογα, τα μουλάρια και τα γαϊδουράκια λεγόταν πεταλωτής, καλιγωτής ή αλμπάνης. Η τέχνη του ήταν να πεταλώνει, να προσαρμόζει δηλ. στις οπλές των ζώων σιδερένια πέταλα για την προστασία τους από το περπάτημα σε κακοτράχαλους δρόμους και καλντερίμια. Ο πεταλωτής έπρεπε να γνωρίζει άριστα την τέχνη του για να μην πληγώνει τα πόδια των υποζυγίων.

Δύο ειδών πετάλων χρησιμοποιούσαν τότε. Τα ευρωπαϊκά (αλτσάδες) που είχαν ημισεληνοειδές σχήμα τα οποία κάρφωναν στην περιφέρεια του πέλματος και τα ελληνικά που ήταν πλατιά (πλάκες) και κάλυπταν ολόκληρο το πέλμα για μεγαλύτερη προστασία. Με τα ευρωπαϊκά πετάλωναν τα ζώα που έσερναν τα κάρα για να είναι πιο ευκίνητα και με τα ελληνικά τα ζώα που έκαναν μικρότερες, αλλά δυσκολότερες αποστάσεις.

Στο χωριό μας τη δουλειά του πεταλωτή την έκαναν οι ίδιοι οι σιδεράδες που αναφέρονται σε ξεχωριστό κεφάλαιο. Ως πεταλωτήριο χρησιμοποιούσαν το ίδιο το σιδηρουργείο τους. Όταν επικρατούσαν άσχημες καιρικές συνθήκες το πετάλωμα γινόταν κάτω από ένα πρόχειρο υπόστεγο. Όλοι οι χωριανοί μας σιδεράδες γνώριζαν καλά τα μυστικά του πεταλώματος. Είχαν πελάτες απ' τον Αη Γιώργη και απ* όλα τα περίχωρα και κυρίως οι αδελφοί Λαγού στα Διπόταμα, όπου ήταν πέρασμα.

Στο πεταλωτήριο τους είχαν πάντα πρόχειρα τα απαραίτητα για το καλίγωμα εργαλεία. Για να κόβουν τα νύχια του ζώου είχαν ένα γυριστό με κοφτερή Λεπίδα μαχαίρι το σιατράνι. Το καλιγοσφύρι ήταν αναγκαίο για το κάρφωμα των πετάλων. Τανάλιες είχαν μικρές και μεγάλες. Επίσης, είχαν ψαλίδια ψο να κόβουν τα σίδερα, καθώς πέταλα και καρφιά. Παλιά τα πέταλα τα κατασκεύαζαν στο καμίνι τους οι ίδιοι οι σιδεράδες από πριν για να μη χασομεράνε την ώρα του καλιγώματος. Αργότερα, για ευκολία τα προμηθεύονταν από το εμπόριο. Τους αλτσάδες ο πεταλωτής τους πύρωνε στο καμίνι και τους δούλευε στο αμόνι, αρχικά το μισό βραχίονα, δίνοντας του τη γνωστή μορφή του μισοφέγγαρου και στη συνέχεια αφού κατασκεύαζε και το άλλο μισό, άνοιγε τις τρύπες με το ζουμπά νια τα καρφιά και γύριζε στις άκρες του πετάλου τις ανακαμπές, δηλ. τα τακούνια για να γαντζώνει καλά κατά το περπάτημα τού ζώου. Τέλος, έφτιαχνε την επιγλωττίδα που ήταν μια προεξοχή στο κέντρο, για να στηρίζεται το πέταλο στην οπλή. Τα πέταλα πλάκες τα έκοβε με την ψαλίδα και έδινε στη λαμαρίνα το σχέδιο της οπλής του ζώου. Τελευταία άνοιγε με το ζουμπά τρεις με τέσσερις τρύπες σε κάθε πλευρά του. Σε πολύ παλιότερες εποχές είχαν και πέταλα για τα βόδια που τα χρησιμοποιούσαν για όργωμα και για μεταφορές.

Το πετάλωμα ήταν μια αξιοπρόσεχτη από τους περαστικούς σκηνή και γινόταν ως εξής; Ο πεταλωτής σήκωνε το πόδι του ζώου και το έφερνε στη θέση που τον βόλευε. Έκοβε το νύχι του ζώου, το καθάριζε και τοποθετούσε το πέταλο που ταίριαζε στην οπλή του. Έπειτα, κάρφωνε ένα - ένα τα αλογόκαρφα με το καλιγοσφύρι του και από την άλλη μεριά τοποθετούσε κόντρα την τανάλια για να στραβώνει η μύτη του καρφιού, ώστε να συγκρατείται στέρεα το πέταλο. Αυτό επαναλαμβανόταν για όλα τα πόδια. Για τέλεια προσαρμογή του πετάλου στο πόδι, κατά το κάρφωμα, χτυπούσε το σφυρί μια στο καρφί και μια στο πέταλο. Οι αλτσάδες έμπαιναν στην οπλή του ζώου με θερμή πετάλωση, που σημαίνει ότι τοποθετούσαν πυρωμένο το πέταλο για να πάρει το καλούπι της οπλής και να προσαρμοστεί απόλυτα. Έπειτα, ο καλιγωτής κρύωνε στο νερό το πέταλο και το κάρφωνε με ευκολία στην οπλή. Συνήθως, κάθε σαράντα μέρες γινόταν καινούριο πετάλωμα επειδή τα πέταλα φθείρονταν από τη χρήση.

Ο θυμόσοφος λαός μας δεν άφησε, φυσικά, ασχολίαστη την τέχνη του πεταλωτή και έπλασε τις παρακάτω βαθυστόχαστες παροιμίες:

-   « Για το καρφί χάνει και το πέταλο» δηλ. ο πλεονέχτης για τα ασήμαντα χάνει και τα σημαντικά.

-   « Μια στο καρφί και μια στο πέταλο» για πράξεις αλληλοαναιρούμενες.

-   «Βρήκε το καρφί,  του χρειάζονται ακόμη δεκαπέντε,  το τέσσερα πέταλα και το άλογο» για τους υπεραισιόδοξους. Και       

-   « Αυτός καλιγώνει και ψύλλο» για τους τετραπέρατους.