Πυργόσπιτα

ΠΥΡΓΟΣΠΙΤΑ

ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ

του Αδάμη Θύμιου & Ευθυμίου Τάκη

Ερείπια του Πυργόσπιτου του μεγαλοτσιφλικά Ζώτου στη Σπερχειάδα, που μας δίνουν

μια αμυδρή εικόνα των πυργόσπιτων της περιοχής της Δυτικής Φθιώτιδας

 Στα χωριά του Δυτικής Φθιώτιδας υπήρχαν πολλοί Πύργοι. Οι περισσότεροι ανάγονται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας και διασώθηκαν μέχρι τα τέλη του παρελθόντος αιώνα, ενώ τα ερείπιά τους διακρίνονται ακόμα και σήμερα.  

     Τα πυργόσπιτα, από όσα γνωρίζουμε κυρίως από τους περιηγητές, ήταν ψηλόκορμες κατασκευές που αναπτύσσονταν κατά τον κατακόρυφο άξονα και περιλάμβαναν τρία, τέσσερα ή και πέντε πολλές φορές πατώματα. Ήταν λιθόκτιστα, ενισχυμένα με ξυλοδεσιές ανά τακτά διαστήματα και στεγαζόταν με ξύλινες τετρακλινείς στέγες, καλυμμένες με κεραμίδια εγχώριας παραγωγής. Η κάτοψή τους τις περισσότερες ήταν τετράγωνη και είχαν δίδυμοι τοιχοποιία που ξεπερνούσε το 1,5 μέτρο πάχος για μεγαλύτερη ασφάλεια και σιγουριά. Ο τελευταίος όροφος προεξείχε έντονα περιμετρικά με τολμηρά εξώστεγα, άλλοτε ανοιχτά ως χαγιάτια και άλλοτε κλειστά ως σαχνιασιά. Αυτά στηρίζονταν σε αλλεπάλληλα οριζόντια φουρούσια και πολλές φορές, όταν το μήκος των προβολών ήταν πολύ μεγάλο ενισχύονταν και με ξύλινες λοξές αντηρίδες. Η είσοδος βρισκόταν συνήθως στον πρώτο όροφο και η προσπέλασή της γινόταν με ξύλινη κινητή σκάλα, την οποία τις νύχτες και τις περιόδου κινδύνου την μετέφεραν στο εσωτερικό του κτηρίου. Πάνω από την είσοδο υπήρχε πάντα η «καταχύστρα» ή «ζεματύστρα», απ’ την οποία έριχναν ζεματιστό νερό ή λάδι όταν ο εχθρός πλησίαζε την είσοδο του πυργόσπιτου.

      Στον πέτρινο κορμό του κτηρίου υπήρχαν πολλές σχισμοειδείς πολεμότρυπες, απ’ τις οποίες αμύνονταν σε περίπτωση κινδύνου, ενώ τα λιγοστά παράθυρα για το στοιχειώδη φωτισμό και αερισμό των εσωτερικών χώρων βρίσκονταν στους ανώτερους ορόφους, ώστε να μην είναι εύκολα προσιτά. Αυτά είχαν συνήθως τοξωτό υπέρθυρο και προστατεύονταν πάντα από ενισχυμένες περαστές σιδεριές.

      Ο τελευταίος όροφος που ήταν και η κύρια κατοικία της οικογένειας, ήταν διάτρητος από παράθυρα, ώστε να είναι πιο ευχάριστη η διαμονή. Οι κατώτεροι όροφοι χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση των προϊόντων και το ισόγειο συνήθως ως στάβλος για τα ζώα.
      Τα σπουδαιότερα πυργόσπιτα ήταν διεσπερμένα στα εξής χωριά:

Μαυρίλο: 1. Ο Πύργος του Χατζη-Δημάκη. Σημαντικό στο σημείο αυτό είναι ν’ αναφερθούμε στη φθονερή αντιζηλία που υπόβοσκε ανάμεσα στους Κοντογιανναίους και τους Χαντζαίους, η οποία τελικά οδήγησε στην ομαδική σφαγή των πέντε παιδιών του Χατζηχρήστου Αναγνώστου Οικονόμου (Χατζη-Δημάκη), από το Σπύρο Κοντογιάννη, ο οποίος με την έγκριση μάλλον και του θείου του Μήτσου, διέπραξε αυτό το φρικαλέο έγκλημα. Οι λόγοι σύμφωνα με αρθρογράφους της εποχής (Βορτσέλας Ι., Κοντογιάννης Ν. Ε., Γαρδίκης Δ., Βασιλείου Π. Τσιτσάρας Γ. και Παπαγεωργίου Χ.)  ήταν διάφοροι, όπως:

α. Υπήρξε από παλιά έχθρα ανάμεσα στους Κοντογιανναίους, οι οποίοι αντιπροσώπευαν το στρατιωτικό σκέλος και στους Χατζισκαίους-Χατζαίους, οι οποίοι αντιπροσώπευαν το πολιτικό σκέλος της περιοχής.

β. Ο Σπύρος Κοντογιάννης κατηγορούσε τους Χατζαίους κοτζαμπάσηδες ότι υπέδειξαν την πορεία του αρματολικού σώματος των Κοντογιανναίων στη γέφυρα της Τατάρνας, το οποίο αρματωλικό σώμα εξολόθρευσε ο Αλβανός Γιουσούφ Αράπης, ύστερα από ενέδρα. Ανάμεσα στους φονευθέντες ήταν και ο πατέρας τού Σπύρου, Κωνσταντίνος. Το λόγο αυτό στήριζε ο Σπύρος Κοντογιάννης στη στενή σχέση του Χατζη-Δημάκη με τον Αλή Πασά και στο γεγονός ότι από το Μαυρίλο εξόρμησε ο Γιουσούφ Αράπης για να ενεδρεύσει στη γέφυρα της Τατάρνας. Επίσης ήταν γνωστό σε όλους ότι ο Χατζη-Δημάκης χρησιμοποιούσε Αλβανούς φρουρούς για φύλαξη του Πύργου του και της περιουσίας του.

 γ. Η άρνηση του Χατζη-Δημάκη να συγκαταθέσει στο γάμο της κόρης του Αγορίτσας με το Σπύρο Κοντογιάννη. Αν λάβουμε υπόψη τα ήθη και έθιμα της εποχής εκείνης, η απόρριψη μιας πρότασης γάμου αποτελούσε βαριά προσβολή για την οικογένεια του γαμπρού, ίσως αντιληφθούμε καλύτερα, πλην των άλλων, την ουσιαστικότερη προφανώς αφορμή του εγκλήματος.

Μετά το έγκλημα ο Σπύρος Κοντογιάννης οργάνωσε τη βίαιη απαγωγή τής Αγορίτσας, την οποία στεφανώθηκε στην Άνω Καλλιθέα της Σπερχειάδας, καθιστή καθ’ όλη τη διάρκεια της τελετής επειδή αρνούνταν να τον δεχτεί ως άντρα της.

2. Ο Πύργος του Κουνέλου (Κωνσταντίνου Χατζή). Ήταν ο ψηλότερος και ο μεγαλοπρεπέστερος απ’ όλους. Η ταράτσα του είχε διαμορφωθεί σε χωράφι με αμπέλι. Είχε καταπληκτική θέα προς την κοιλάδα του Σπερχειού. Ο Κουνέλος είχε μεταφέρει με πήλινους υπόγειους σωλήνες (κιούνια) το νερό από το «Σκλήθρο» στον Πύργο.

3. Ο Πύργος Τσιριμώκου Κωνσταντίνου ο οποίος διέθετε τεράστια περιου-σία στο Μαυρίλο και στο Νεοχώρι.

4. Ο Πύργος Παπα-Θάνου Οικονόμου. Σήμερα σώζεται βρύση που λέγεται «Βρύση Οικονόμου».

5. Ο Πύργος του Καλόπα.

6. Ο Πύργος Σταυρακάκη.

7. Ο Πύργος Καραμήτρου. Πανύψηλος και αρχοντικός. Συνδεόταν για λόγους ασφαλείας με την πλατεία του χωριού με υπόγεια λιθόκτιστη στοά. Στον Πύργο αυτό η παράδοση κάνει λόγο ότι δολοφονήθηκε ο Δήμαρχος Γεωργιάδης, του τότε Δήμου Τυμφρηστού, με έδρα το Μαυρίλο.

8. Ο Πύργος στη θέση «Κουτσοπυργάκου».

Οι κάτοικοι του Μαυρίλου είχαν πλουτίσει από την εκμετάλλευση των μπαρουτόμυλων κατά την επανάσταση του ’21.

Νεοχώρι: Στο Νεοχώρι Τυμφρηστού υπήρχαν τα εξής Πυργόσπιτα, από το όνομα του ιδιοκτήτη:

1. Το Σβολαίικο 2. Το Φρουσαίικο 3) Το Τσολαίικο 4) Το Παναίικο και 5) Το Σισμαναίικο.

Νεοχωράκι: Υπήρχε Πύργος κυκλικός που έχτισε ο Τούρκος αξιωματούχος της περιοχής, βόρεια του Νεοχωρακίου. Διατηρείται ακόμη αυτή η ονομασία.

Πτελέα: Από την ύπαρξη Πύργου το χωριό παλιότερα έφερε την ίδια ονομασία. Ο Πύργος αυτός κάηκε και σήμερα διασώζονται κάποιες καμένες πέτρες.

Σπερχειάδα: Ο Πύργος-Κούλια του τσιφλικά Ζώτου κι ένας Πύργος-φυλάκιο στη θέση «Παλιόπυργος», απ’ όπου οι επιστάτες επέβλεπαν την εργασία των κολλήγων.

Παλαιόκαστρο: Εκεί υπήρχε ο αρχοντικός Πύργος του Τσικαρονικόλα. Ο πυργοδεσπότης είχε μεγάλη κτηματική περιουσία. Μάλιστα ο καστανόλογγος που συνορεύει με το Νεοχώρι φέρει ακόμα και σήμερα την ονομασία «Τσικαρέκες».

Αργύρια: Τοπωνύμιο Πύργος συναντάται και στα Αργύρια, υποδηλώνοντας προφανώς την παλιά ύπαρξη κάποιας πυργοειδής κατασκευής.