Ενδυμασία

ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ

του Τάκη Ευθυμίου

Ο θρυλικός Στέλιος Γκέκας με την
πατροπαράδοτη φορεσιά του

Η πατροπαράδοτη ανδρική ή γυναικεία φορεσιά των κατοίκων, ήταν η γνωστή ρουμελιώτικη που φοριόταν σε όλη τη Στερεά Ελλάδα. Τα κομμάτια που συνέθεταν τη φορεσιά πλέκονταν ή κεντιόταν στο χέρι ή υφαίνονταν στον αργαλειό ή ράβονταν στη μηχανή από γυναίκες ή ειδικούς ράφτες. Τα σπουδαιότερα μέρη της παραδοσιακής φορεσιάς αναφέρονται παρακάτω:

Η γυναικεία φορεσιά.

* Το μαντήλι: Ήταν μαύρο εκλεκτής ποιότητας για τις ηλικιωμένες και λευκό για τις κοπέλες, πολύ λεπτό, σχεδόν διάφανο. Στην τετράγωνη άκρη του έφερε ολόγυρα κέντημα, συνήθως κλάρα με λουλούδια, σε απαλές και αχνές αποχρώσεις κόκκινου, πράσινου και γαλάζιου χρώματος.

* Η φούστα:  Ξεκινούσε από τη μέση, όπου κούμπωνε στο πλάι με μια κόπτσα και κατέληγε κάτω από το γόνατο. Μάλλινη ή υφαντή στον αργαλειό για το χειμώνα, βαμβακερή για το καλοκαίρι και από φανέλα για τις γιορτινές μέρες.

* Το φουστάνι: Ήταν μακρύ ως τα κότσια των ποδιών. Φαρδύ στο πανοκόρμι και τη φούστα του, με μανίκια επίσης φαρδιά που στένευαν, καθώς κατέληγαν στον καρπό του χεριού, όπου κούμπωναν στις μανσέτες. Ήταν ή μεσάτο ή με σούφρα στη μέση. Μονόχρωμο συνήθως αλλά και εμπριμέ, χωρίς κέντημα για τις καθημερινές και κεντημένο για τις γιορτές με μεταξωτή κλωστή.

*   Η ποδιά: Σημαντικό καλλωπιστικό συμπλήρωμα της γυναικείας φορεσιάς. Ήταν φτιαγμένη από μαύρο ολομέταξο ατλάζι, φοδραρισμένο με λεπτό ύφασμα για να μη ζαρώνει και να πέφτει καλύτερα. Συνήθως έφερε κέντημα με μικρά ανθάκια.

*   Η ζώνη: Διακρινόταν σε υφασμάτινη που ήταν ομορφότερη και σε μεταλλική. Η πρώτη γινόταν από βελούδο ή βυσσινί ατλάζι και ήταν χρυσοκέντητη και στολισμένη με αστραφτερές πούλιες. Κούμπωνε με μια χειροποίητη ασημένια φλώρο καπνισμένη αγκράφα. Η δεύτερη ήταν σφυρηλατημένη από ατόφιο ασήμι γι' αυτό και ακριβότερη. Κούμπωνε μ' ένα απλό κρίκο ή ασημένια αγκράφα.

*   Οι κάλτσες: Ήταν χοντρές, πλεγμένες στο χέρι, άσπρες και ψηλές ως το γόνατο, όπου δένονταν με μάλλινο γνέμα. Στη μύτη και στη φτέρνα έφεραν κέντημα. Για παπούτσια φορούσαν χαμηλές γόβες.

Η ανδρική φορεσιά

*    Η σκούφια ή φέσι: Ήταν το κάλυμμα της κεφαλής των ανδρών. Την έφτιαχναν από κόκκινο ύφασμα βελούδου ή τσόχας. Με φούντα από μεταξωτό μαύρο νήμα ή χωρίς φούντα φοριόταν ή σεμνά όρθια ή μάγκικα στραβά.

*     Το πουκάμισο: Μακρύ ως λίγο πιο κάτω από τη μέση, με πολύ φαρδιά μανίκια που στένευαν στον καρπό του χεριού. Άσπρο, κάτασπρο, με χαμηλό γιακά, κούμπωνε μπροστά με μια σειρά κουμπιά και ήταν συνήθως μεταξωτό. Ήταν κεντημένο στη λαιμαριά και στα μανίκια.

*     Ο μανδύας: Είδος χοντρού χειμωνιάτικου εξωτερικού επενδύτη, με χαμηλό γιακά, μακρύ ως τη μέση. Φτιαχνόταν από μάλλινο εγχώριο σκουτί υφασμένο στον αργαλειό ή από τσόχα.

*     Η φουστανέλα: Πολύπτυχη ανδρική φούστα, άλλοτε μακριά ως το γόνατο και άλλοτε κοντή. Ήταν φτιαγμένη από κάτασπρο πανί που πτυχωνόταν σε πολλές δίπλες. Στηριζόταν στη μέση μ' ένα περαστό κορδόνι, τη γνωστή βρακοζώνα. Πολύ παλιά ραβόταν στο πανοκόρμι κι ονομαζόταν κορμοφουστανέλα. Τελευταίος λάτρης της παραδοσιακής λεβέντικης φουστανέλας που τη φορούσε ως τις τελευταίες στιγμές της ζωής του στις εθνικές επετείους και στις γιορτινές μέρες, ήταν ο θρυλικός μπάρμπα-Στέλιος Γκέκας, τη φωτογραφία του οποίου παραχώρησε ευγενικά η σύζυγος του Κατίνα. Στον ίδιο άρεσε υπερβολικά, φορώντας τη φουστανέλα του, να παίζει δημοτικούς σκοπούς με το κλαρίνο του.

*     Το ζωνάρι: Πρακτικό και ταυτόχρονα καλλωπιστικό εξάρτημα της ανδρικής λαϊκής φορεσιάς. Διακρινόταν σε πλεχτό, υφασμάτινο και δερμάτινο. Το πλεχτό ζωνάρι πλεκόταν στο χέρι από τις νοικοκυρές και ήταν άσπρο ή χρωματιστό, με κρόσσια στις δυο άκρες του. Το υφασμάτινο υφαινόταν στον αργαλειό και ήταν μεταξωτό, μάλλινο ή βαμβακερό. Έφερε επίσης και κρόσσια. Περιζωνόταν στη μέση απ' άκρη σ' άκρη, πάνω απ' το πουκάμισο και τη φουστανέλα, γιατί ήταν μακρύ ως πέντε μέτρα. Το δερμάτινο είχε χρώμα καφετί, ήταν φαρδύ και μπροστοκούμπωτο.

*     Οι κάλτσες: Πλέκονταν στο χέρι με μάλλινο γνέμα. Έπιαναν την πατούσα του ποδιού και έφταναν ως τα σκέλια. Ήταν εφαρμοστές στις άντσες και τους μηρούς και δένονταν κάτω από το γόνατο με μαύρο γαϊτάνι ή καλτσοδέτα που έφερε μια ή δυο γαύρες φούντες καμωμένες από μεταξωτό νήμα.

* Τα τσαρούχια: Φτιάχνονταν από κόκκινο λεπτό πρεσαριστό πετσί. Φανταχτερά στην εμφάνιση είχαν στην κορφή του ανοίγματος ολόγυρα συρραμμένο ένα σιρίτι από λεπτό μαύρο λουστρίνι, κεντημένο στο χέρι με άσπρο γαζί. Οι μύτες τους γυριστές λίγο προς τα πάνω, έφεραν μαύρες πλούσιες φούντες από διαλεχτό μεταξωτό νήμα.

Η καθημερινή φορεσιά των ανδρών για τις γεωργικές εργασίες ήταν απλούστερη. Αποτελούνταν από κοντό παντελόνι μέχρι το γόνατο, πουκάμισο κοντομάνικο από λευκό ύφασμα, εσωτερική μάλλινη φανέλα, τσόχινο σταυροκουμπωτό γιλέκο και δερμάτινο σελάχι με πολλές θήκες, όπου τοποθετούσαν το μαντήλι, τη χτένα, το σουγιά, την καπνοσακούλα, τον πριόβολο, την ίσκα και το στουρνάρι. Ακόμη από τη σκούφια για το κεφάλι και την πατατούκα ή κοντόκαπα. Στα πόδια φορούσαν τα γουρνοτσάρουχα, που κατασκεύαζαν πρόχειρα οι ίδιοι με ακατέργαστο δέρμα γουρουνιού.

Οι γυναίκες για τις καθημερινές δουλειές φορούσαν τη μάλλινα, μάλλινη φανέλα και την πόλκα. Η ποδιά ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα της πρόχειρης ενδυμασίας.

Η παραδοσιακή αυτή φορεσιά, ως πανάκριβη και δύσχρηστη, εκτοπίστηκε από τη ευρωπαϊκή που ήταν ευκολοφόρητη και πιο πρακτική.

Ο Τόλιας Σπύρος με παραδοσιακή καθημερινή ενδυμασία