Παλιοί Ναοί

ΟΙ ΠΑΛΙΟΙ ΝΑΟΙ ΣΤΟΝ ΦΘΙΩΤΙΚΟ ΤΥΜΦΡΗΣΤΟ & Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥΣ

έρευνα  Αδάμης Θύμιος & Ευθυμίου Τάκης



  Ο Άγιος Δμήτριος Μαυρίλου

Οι  παλιότερες  εκκλησίες,  ήτοι  του  Μαυρίλου, της  Μεγάλης Κάψης  και  του  Νεοχωρίου είναι  βασιλικές  χωρίς  τρούλο, τοιχογραφημένες,  όμως  στο  ταβάνι, εσωτερικά  δημιουργείται  μια  εσοχή, μια  ξύλινη  κόγχη,  που  απεικονίζει  συνήθως  τον  απόντα  τρούλο  και   τις  παραστάσεις  του. Επίσης,  βασιλικές   είναι  και  κάποιες  άλλες  εκκλησίες  όπως  του  Παλαιοκάστρου, του  Περιβλέπτου,  της  Σκόρλιας (ο ναός  του  Αγίου  Νικολάου).  

      1. Η εκκλησία στο Μαυρίλο: Χαρακτηριστική  περίπτωση  ναού  των  αρχών  του  18^ου αιώνα  είναι   η  εκκλησία  στο  Μαυρίλο,  η  οποία  όμως  δέχτηκε  και  μεταγενέστερες  προσθήκες  (π.χ. καμπαναριό).  

            Ο Άγιος Δημήτριος χτίστηκε με τη συνδρομή των γερόντων και προεστών και αποτελούσε τη σπουδαιότερη της  περιοχής την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Είναι χτίσμα μεταβυζαντινό του 18^ου αι. (1728), ιστορημένο σε όλες τις εσωτερικές επιφάνειες με τοιχογραφίες λαϊκών αγιογράφων της περιοχής και διακοσμείται με ξυλόγλυπτα ταβάνια, τέμπλο κλπ. Το  καμπαναριό Αγίου Δημητρίου Μαυρίλου είναι μεταγενέστερο και το έχτισε ο παπα-Μήτσος Παπαχαραλάμπους από τον Αη-Γιώργη.

      Έξω  από  την  εκκλησία  σώζεται  το  λίθινο   μνήμα  του  Χατζη-Χρήστου  Οικονόμου, πνευματικού τέκνου του Μαυρίλου,  που  φέρει  πλάκα  με  αφιερωματική  επιγραφή.

      Η πλάκα αυτή μεταφέρθηκε από την Κωνσταντινούπολη, στη Στυλίδα με καράβι και από κει τη μετέφεραν οι Μαυριλιώτες στα χέρια και την τοποθέτησαν στον τάφο του. Αποτελεί εκλεκτό μνημείο Μεταβυζαντινής εποχής. Το επίγραμμα  «ΛΙΘΟΣ & ΞΕΝΟΣ» που φέρει το συνέταξε ο παπα-Ζαχαρίας Αινιάν, άλλο σπουδαίο πνευματικό τέκνο του Μαυρίλου.

     

2. Η  εκκλησία  στη Μεγάλη  Κάψη: Η  εκκλησία   της  Κάψης   φέρει   παρόμοια  αρχιτεκτονική (τεχνοτροπικά  στοιχεία), με  του  Μαυρίλου,  όμως  είναι  αρκετά   μεγαλύτερη  και   ψηλότερη  ως  κτίσμα. Εκείνο  που  έχει  μεγάλη  σημα-σία   εδώ  είναι  ο  τοίχος  του  Ιερού  ο  οποίος  δεν  έχει  εμφανή  εξωτερικά  την  κόγχη.  Όμως,  όταν  μπει  κανείς  στο  εσωτερικό  της  εκκλησίας   βλέπει  ότι  υπάρχει  η  κόγχη  και  όντως  υπήρχε  πάντα  κρυφή,  διότι  ο  τοίχος  του ιερού  είναι  διπλός  και  κρύβει  ανάμεσα  στους  δύο  τοίχους  μια  κρυφή σκάλα  που  ανέβαινε  πίσω  από  το  ιερό  σε  κρυφά  δωμάτια που  βρίσκονταν  στην  οροφή  ανάμεσα  στο ταβάνι  και στη  στέγη. Πιθανόν,  ο  εξωτερικός  τοίχος  να  χτίστηκε  μετά  και  να  κάλυψε  τον  άλλο. Στη  φωτογραφία  φαίνεται  ο  τοίχος  του  Ιερού  χωρίς  την  κόγχη, επίπεδος.

      Διακρίνουμε  επίσης  μια  εσοχή   στον  τοίχο  κοντά στην  γωνία  πιθανόν  για  την εικόνα  του πολιούχου  αγίου  και  τα παράθυρα  είναι  ψηλά  σε  ύψος  μεγαλύτερο  των  δύο  μέτρων. 

Στο βόρειο τοίχο τα  παράθυρα  είναι  στενά  και  τοξωτά,  μονότοξα.



Είσοδος του κρυφού σχολειού στην Αγία Τριάδα 

Τμήμα εισόδου του κρυφού σχολειού Αγίας Τριάδας

 Το  κρυφό σχολειό: Κάτι  μοναδικό! Μέσα  στο  Ιερό  υπάρχει  μια   κρυφή  είσοδος  η  οποία  είναι  καλά  κρυμμένη.   Στον  εξωτερικό  τοίχο, δηλαδή  στον  ορατό  τοίχο  του  Ιερού,  φαίνεται  μόνο μια   εντοιχισμένη  ντουλάπα, δίφυλλη, όταν  όμως  ανοίξει  κανείς  τα  φύλλα  της, τότε αποκαλύπτεται  η αλήθεια:  ένα  μυστικό  πέρασμα. Μια  κρυφή  πόρτα  με  ξυλόγλυπτο  υπέρθυρο  μας  οδηγεί  στο  κρυφό  πέρασμα  προς  την   κρύπτη,  περνώντας  ανάμεσα  στους  δύο  τοίχους  ανεβαίνουμε  ψηλά  κοντά  στο  ταβάνι  σ’  ένα  χώρο  αθέατο. Εκεί,  σύμφωνα  με  την  αφήγηση  του  ιερέα  υπήρχε  κρυφό σχολειό  στα  χρόνια της  Τουρκοκρατίας, ίσως  όμως  ν’ αποτελούσε  κρύπτη  και  σημείο  καταφυγής  όταν  οι  Τούρκοι  εισβάλανε  στο  χωριό…                                                   

      3. Η εκκλησία  στο Παλαιόκαστρο: Οι κάτοικοι του Παλαιοκάστρου, βαθιά θρησκευόμενοι, εκτός από τα πολλά ξωκλήσια, έχτισαν και αφιέρωσαν το σημερινό υπάρχοντα, κύριο  ναό, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, στην Κοίμηση της Θεοτόκου, που πανηγυρίζει το Δεκαπενταύγουστο. Παλιότερα η πανήγυρη αυτή πραγματοποιούνταν στις 6 Σεπτεμβρίου, επειδή το Δεκαπενταύγουστο γιορτάζουν και άλλα γειτονικά χωριά.

      Ο ναός αυτός φέρεται να χτίστηκε μετεπαναστατικά, πιθανόν το 1885, σύμφωνα με τις κτητορικές επιγραφές, στη θέση ακριβώς που βρισκόταν ο Άγιος Χαράλαμπος, ο οποίος ήταν μικρός και δεν εξυπηρετούσε τους κατοίκους. Η εικόνα του Αγίου Χαράλαμπου σε σημερινό προσκυνητάρι, θυμίζει την παλιά ύπαρξή του. Ο Άγιος Χαράλαμπος διέθετε αξιόλογο τέμπλο του 1912, το οποίο μεταφέρθηκε στο ναό του Αγίου Δημητρίου.

      Ο ναός είναι πετρόχτιστος, με ντόπια πελεκητή πέτρα και φέρει μεγάλα, στενόμακρα, ημικυκλικά παράθυρα. Το εσωτερικό του χωρίζεται σε τρία κλίτη από κίονες που κατασκευάστηκαν με πέτρινους δακτύλιους που εξωτερικά είναι σοβατισμένοι και βαμμένοι σε λευκό και κεραμιδί χρώμα. Το κιονόκρανο είναι θαυμάσιο και φέρει φυτικό διάκοσμο. Το δάπεδο καλυπτόταν από χοντρές τετράγωνες πέτρινες πλάκες. Ένα τμήμα του φαίνεται ακόμη κοντά στο τέμπλο. Το υπόλοιπο καλύφτηκε από μωσαϊκό.

      Εκείνο όμως που εντυπωσιάζει περισσότερο είναι το ξεχωριστό καμπαναριό και ο εξωτερικός πέτρινος θόλος του Ιερού. Το καμπαναριό φέρει τρεις ορόφους και εσωτερική σκάλα. Η ημιθολωτή εξωτερική λιθοδομή του Ιερού κτίστηκε με περίσσια μαεστρία. Σχηματίζει εντυπωσιακά σκαλιστά τόξα που υποβαστάζονται από λεπτεπίλεπτους κιονίσκους. Εντυπωσιακή και πρωτότυπη είναι και η σκέπη του θόλου.

      Στο νότιο μέρος του ναού υπάρχουν δυο βρύσες, εντοιχισμένες στον τοίχο αντιστήριξης. Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι το νερό προέρχεται από πηγές που αναβλύζουν από τα βόρεια θεμέλια του ναού και μεταφέρεται σ’ αυτές με ειδικό φρεάτιο που διασχίζει το δάπεδο του ναού. Το νερό αυτό είναι πόσιμο και μάλιστα το καλοκαίρι εξαιρετικά παγωμένο. Ο ναός κατά τον εμφύλιο πόλεμο υπέστη καταστροφή από βομβαρδισμό.

      Ας μην ξεχνάμε πως στον πόλεμο δεν υπάρχουν συναισθηματισμοί. Όταν ηρέμησε η εμφυλιοπολεμική κατάσταση, ο τότε ιερέας παπα-Γιώργης Ζορμπάς με το Δικαστριώτη Πανίκα Γεώργιο, αποκατέστησαν άμεσα τις ζημιές που υπέστησαν οι ακρογωνιαίοι λίθοι για να μην «λυθούν» τα τόξα και καταρρεύσει ο ναός.

      Επίσης τότε αποκαταστάθηκαν και οι ζημιές στις βρύσες. Την υπόλοιπη νότια πτέρυγα του ναού ανακατασκεύασε το αγιωργίτικο συνεργείο των Υφανταίων.

      Σήμερα ο ναός με το κωδωνοστάσιο και τον περιβάλλοντα χώρο, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη και η πετρόχτιστη όψη του θυμίζει την παλαιά προέλευσή του. Από το 1947 και για 16 χρόνια στο ναό ιερουργούσε ο παπαγιώργης Ζορμπάς. Στη συνέχεια διορίστηκαν και αρκετοί ξενοχωρίτες ιερείς. Σήμερα στο ναό ιερουργεί ο συνταξιούχος παπα - Παύλος Καρτέρης.
         4. Άλλοι παλιοί ναοί

 Ζιώψης

Ροβολιαρίου

Λιτοσέλου

Νεοχωρίου