Η Μεγάλη Σαρακοστή

Η Μεγάλη Σαρακοστή

Λαογραφικά σημειώματα του Χρήστου Τούμπουρου

Μιλώντας για τη Μεγάλη Σαρακοστή εννοούμε την πιο σημαντική περίοδο νηστείας στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο. «Δι’ αυτής» προετοιμάζονται οι Χριστιανοί για τη μεγαλύτερη γιορτή του εκκλησιαστικού ημερολογίου, το Πάσχα. Η ονομασία «Μεγάλη Σαρακοστή» προήλθε από το γεγονός ότι διαρκεί -πάνω κάτω- πενήντα μέρες. Ξεκινά την Καθαρή Δευτέρα και ολοκληρώνεται το Μεγάλο Σάββατο. Τη νηστεία αυτή τη «φύλαγαν» απαξάπαντες στο χωριό. Μοναδική εξαίρεση «ο ασθενής και ο οδοιπόρος».

Ακόμη μιλώντας για «Μεγάλη Σαρακοστή» πρέπει να λάβουμε υπόψη πως τότε δεν υπήρχε η «Πυρηνική» Οικογένεια, όπως σήμερα, μάνα, πατέρας και το πολύ δύο παιδιά, αλλά κυριαρχούσε η «Εκτεταμένη» οικογένεια, δηλαδή στην οικογενειακή στέγη «έμπαιναν» παππούδες, γιαγιάδες, μπαρμπάδες ανύπαντροι κλπ. Με λίγα λόγια πολλοί νοματαίοι, άρα και μεγάλο το πρόβλημα σίτισης κατά τη διάρκεια της νηστείας. «Πώς να ρουπώσ’ η νοικοκυρά τόσα στόματα;»

Νηστεύω σημαίνει πως δεν τρώγω ορισμένες τροφές για θρησκευτικούς λόγους. Σε γενικές γραμμές απαγορεύονται κρέας, ψάρι, γαλακτοκομικά και γενικά «όσα βγάζουν αίμα». Ακόμη απαγορεύεται και το λάδι, αλλά και το κρασί. Ατέλειωτος ο κατάλογος των απαγορευμένων, «άλυτο» σχεδόν το πρόβλημα της νοικοκυράς. «Πώς θα στομώσει τόσα στόματα;» Η επινοητικότητα της νοικοκυράς ήταν χαρακτηριστική. Κάθε μέρα «έβαζε κακάβ’» και γάστρα. Προζμόπ’τες, λαχανόπ’τες, τραχανόπ’τες, μαζί και το ψωμί ανάγκαζαν τη νοικοκυρά κάθε μέρα σχεδόν να γαστρίζει. Έτσι μέχρι να διαβάσει ο παπάς το «νηστεύσαντες και μη νηστεύσαντες», τη φράση δηλαδή που ακούγεται μετά την Ανάσταση και καλεί όλους τους χριστιανούς να μετάσχουν και να απολαύσουν «της καλής ταύτης και λαμπρής πανηγύρεως», η νοικοκυρά έπρεπε να αυτοσχεδιάζει σε καθημερινή βάση. Και εμείς παιδιά «σταματάγαμε» τη νηστεία μόνο όταν μας έπιανε εκείνο το τσερλοκοπιό που δεν έλεγε να σταματήσει…

Η ουσία ήταν πως, είτε είχε είτε δεν είχε φαντασία η νοικοκυρά, η νηστεία μετατρέπονταν ενίοτε σε ασιτία. Λάχανα αλευρωμένα, πικραλίδες, ζώχια και ό,τι «εφύετο», καθόσον ο Επιμηθέας «τοὐντεῦθεν τροφὰς ἄλλοις ἄλλας ἐξεπόριζεν, τοῖς μὲν ἐκ γῆς βοτάνην, ἄλλοις δὲ δένδρων καρπούς, τοῖς δὲ ῥίζας», δηλαδή μεταφραζόμενο το χωρίο «ύστερα απ’ αυτό τους προμήθευε τροφές σε άλλα άλλες, σε άλλα χορτάρι από τη γη, σε άλλα καρπούς δέντρων, και σε άλλα ρίζες». (Πλάτωνος Πρωταγόρας)

Εκείνα τα καμπρολάχανα είναι αλήθεια πως φύτρωσαν στην κοιλιά μου και από τότε «δεν θέλω να τα βλέπω» και γελάω ασταμάτητα όταν βλέπω πως σερβίρονται σε «εστιατόρια υψηλών γαστρονομικών απαιτήσεων».

Επίσης, εκεί στα χωριά μας, που στην ουσία η γη «μόνο πέτρες βγάζει» απαγορεύονταν ακόμη και το λάδι αφού το φυτικό λίπος του ελαιολάδου, που συνήθως αποκαλείται καλό λίπος, βοηθά στην παραγωγή της τεστοστερόνης που αυτή με τη σειρά της είναι συνδεδεμένη με την σεξουαλική ορμή και των δύο φύλων. Βέβαια πρέπει να διευκρινίσουμε πως στο ερώτημα, αν έπρεπε να απέχει το ζευγάρι από σεξουαλική επαφή, δεν λύθηκε ακόμη. Σίγουρα απαγορεύονταν, εάν επρόκειτο για επαφή (φασμάκωμα λεγόταν αυτού του είδους η επαφή) εκτός δηλαδή ιερολογημένου γάμου. Εάν επρόκειτο για επαφή ύπανδρων (είτε άντρας είτε γυναίκα) τότε μάλλον επιτρεπόταν. Φαίνεται ακόμη πως αυτού του είδους η νηστεία λειτουργούσε ευεργετικά για τις σχέσεις μεταξύ άνδρα και γυναίκας. Με το τέλος της νηστείας ένα ζευγάρι που «ενήστευεν σεξουαλικώς», απείχε δηλαδή από τα σεξουαλικά του καθήκοντα, αύξανε πολλαπλώς την απόλαυση της ερωτικής τους συνεύρεσης.

Ο άγιος «Αυνάν» ήταν παντελώς αποδιωγμένος…

"Το πίναμε με το ζουμί μας..."

Χρήστος Τούμπουρος

Λογοτέχνης-Λαογράφος

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου