Αντώνης Στανίτσας και Μεγάλη Κάψη

Αντώνης Στανίτσας και Μεγάλη Κάψη

Στη μνήμη ενός σπουδαίου και ξεχασμένου αγιογράφου φίλου του χωριού μας

-Ανανεωμένο και εμπλουτισμένο με νέα στοιχεία και φωτογραφικό υλικό-

Νίκος Δ. Παπαδιονυσίου

 

Τον 15αύγουστο του 2012, μια από τις λίγες ημέρες που είχα τη δυνατότητα να επισκέπτομαι τον γενέθλιο τόπο μου, την Μεγάλη Κάψη της Δυτικής Φθιώτιδας, συνήθεια που μου ρίζωσε απ΄ όταν ανέβαινα παιδί με την μάνα μου Δέσπω, μόνο όταν απρόοπτα γεγονότα δεν μου το αποκλείουν, άνοιξα το εικονοστάσι του αλωνιού του κάποτε ζωντανού χωριού, κάτω από τον Αη Λια, στο παλιό, κλειστό μονοπάτι για Μητσάρα-Μερκάδα, ασπρισμένο από την ευγενή προσπάθεια κάποιων να συντηρηθεί.

Η πρόσβαση σ’ αυτό εμποδιζόταν από κομμένα κλαδιά και σκουπίδια που κάποιοι πετούν απερίσκεπτα.

Πάνω από πενήντα πέντε χρόνια μετά, θέλησα ν΄ ανάψω το καντηλάκι του αν και μεσημέρι, συνηθισμένη μου παιδική πρακτική στους τότε μας απογευματινούς  περιπάτους μέχρι τα 15-16 μου

Τότε, μετά τόσα πολλά χρόνια, ξαναείδα μαζί με τ΄ άλλα εικονίσματα και μια  μικρή reproduction της εικόνας της Παναγίας της Ελευθερώτριας αλλοιωμένο από τον καιρό.

Ξαφνιάστηκα ευχάριστα καθώς την είχα ξεχασμένη. Το μυαλό μου με γύρισε πίσω..

Την πασίγνωστη εικόνα σχεδίασε μάλλον το 1945 με 46 σύμφωνα με ακούσματά μου, σαν Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΡΙΑ, ο Αντώνης Στανίτσας, φίλος της οικογένειας μας, αγιογράφος, κτήτορας της ομώνυμης Μονής στον Κοκκιναρά Κηφισιάς, εμπνευσμένος απ΄ την συμπαράστασή της να περάσουν, όπως τότε τουλάχιστον φαινόταν, και ελευθερωθεί η χώρα απ΄ όλα της τα δεινά, Πόλεμο και Κατοχή, Εμφύλιο. Ακολούθησαν άλλα έργα του της Παναγίας και σαν Η ΕΛΕΥΘΕΡΩΤΡΙΑ,

Στη Μονή που έκτισε σε έκταση που δώρισε ο κτηματίας Σπανουδάκης, διέμεινε μέχρι τον θάνατό του, ίδρυσε το «Φιλανθρωπικό Ίδρυμα Αντωνίου Στανίτσα Παναγία η Ελευθερώτρια».Εκεί τον είδα περίπου το 1980 ανεβαίνοντας για τον σκοπό αυτό.

Πολύτιμος συνεργάτης του Αντώνη Στανίτσα υπήρξε ο Μεγαλοκαψιώτης θείος μου, αδελφός της μητέρας μου, γιος του εκκλησιαστικού ξυλογλύπτη Στέλιου Υφαντή, Ευάγγελος Υφαντής που από τα 16 του χρόνια κρατούσε την επιχείρησή του, ένα ζαχαροπλαστείο στο Πειραιά, δίνοντάς του χρόνο για το σπουδαίο του έργο. Ταυτόχρονα τον εξυπηρετούσε για διάφορες εργασίες της δυνατότητάς του για την ανέγερση της εκκλησιάς.

Ο Βαγγέλης Υφαντής στα 19 του χρόνια με τη σημαία του Συλλόγου Παναγία η Ελευθερώτρια σε φωτογραφία του 1948 στο λόφο ενός σχεδόν ερημικού Κοκκιναρά…

Πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για να κτιστεί η Μονή είχαν έλθει κατά τις προδιαγραφές του, απ΄ όπου γης πολέμησαν ή βρίσκονταν Ελληνικά χριστιανικά στρατεύματα. Πάνω τους, πελεκημένες καθώς είναι, οι «πελεκάνοι» ή λιθοξόοι σκάλιζαν τον τόπο προέλευσής τους: Ελ Αλαμέιν, Σαγγάριος, Ρούπελ, Ρίμινι, άλλα τοπωνύμια Ελληνικών και ξένων περιοχών.. Ο Βαγγέλης Υφαντής, έστειλε μια πέτρα από τα Γρεβενά όπου υπηρετούσε τη θητεία του σαν έφεδρος αξιωματικός πεζικού.

Δυο- τρεις φορές, η οικογένειά μου μαζί με τον Βαγγέλη, εμένα μικρό παιδάκι, ανεβήκαμε στον ερημικό τότε Κοκκιναρά του 1950-51, βοσκοτόπι τότε σαν εκδρομή και παρακολούθησε την εξέλιξη της ανέγερσης της Μονής με πρόσκληση και ξενάγηση του κτήτορα.

 

Η Ιερά Μονή Παναγίας της Ελευθερώτρια(Από Internet)

 

Ο αγιογράφος- κτήτορας που σπούδασε  Νομικά επισκεπτόταν συχνά την Κάψη, καλεσμένος της οικογένειάς μου και τους Στυλιανό και Βαγγέλη Υφαντή, ήταν αδελφός του Λεωνίδα Στανίτσα. Ο τελευταίος νυμφεύτηκε την Μεγαλοκαψιώτισα Ευρυδίκη Τσακτάνη με προξενιό της μάνας μου Δέσπως. Με τα όποια κέρδη τους από το ζαχαροπλαστείο τους στο κέντρο του Πειραιά, στην πλατεία Κοραή, δίπλα στο παλιό «καφενείο των Κυνηγών», χρηματοδότησαν μέρος του κόστους της Μονής.

Την εικόνα φαίνεται τοποθέτησε στο εικονοστάσι του χωριού μας ο ίδιος τέλη 10ετίας του 40 με αρχές αυτής του 50, έχοντας φέρει και μοιράσει στο χωριό λίγες μικρές reproduction με το έντονο πνεύμα της θρησκευτικότητας που τον διακατείχε.

Το πρωτότυπό της, αυτό της πάνω  εικόνας περίμενα να βρίσκεται στη Μονή, στον Κοκκιναρά. Πολλά μικρά ή μεγάλα αντίγραφά της, όπως αυτό στη Μητρόπολη του Ναυπλίου, τον Αη Γιώργη, είναι διεσπαρμένα όπου και ελληνισμός.

 

Η Παναγία η Ελευθερώτρια σχεδιασμένη σε Βυζαντινό στιλ στη Μητρόπολη του Ναυπλίου, τον Άγιο Γεώργιο. Κάτω, μικρό αντίγραφο αυτής του Αντώνη Στανίτσα σε Αναγεννησιακό.

Πολύ άσχημη εντύπωση μου προξένησε το γεγονός ότι ψάχνοντας στο Internet ότι σχετικό με τον αγιογράφο και κτήτορα, πραγματικό πιστό και κοσμοκαλόγερο, δεν βρήκα  τίποτε αξιόλογο που να τον αφορά ονομαστικά για την εικόνα του, την κτητορική του προσπάθεια, το βίο του, τις δαπάνες του για το έργο του. Βρήκα όμως ονόματα άσχετα για μένα τουλάχιστον, απ΄ αυτά που ξεχνά κανείς αμέσως, που έγινε χωρίς ν΄ αναφέρεται καν ποιος το ίδρυσε, τίνος έστω ήταν η αρχική ιδέα, το όνειρο, άλλες Μονές με την ίδια ονομασία και τους κτήτορές τους. Εύχομαι να κάνω λάθος..

Την μόνη αναφορά που βρήκα ήταν αυτή του Δήμου Κηφισιάς, ομολογουμένως ελλιπέστατη:

ΔΗΜΟΣ ΚΗΦΙΣΙΑΣ

Ιερός Ναός Παναγίας Ελευθερώτριας

Ο Ιερός Ναός της Παναγίας της Ελευθερώτριας βρίσκεται στην Πολιτεία και συγκεκριμένα στη συμβολή των οδών Κοκκιναρά και Αρεταίου. Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες, κτίστηκε το 1944 (λάθος) από τον Αντώνιο Στανίτσα. Οι αγιογραφίες αποπερατώθηκαν (;) περίπου το 1987 από τον αγιογράφο Ευάγγελο Δεληγιάννη.

…………………………………………….

10 Ιούνη 2017 και προσκεκλημένος στα βαφτίσια εγγονής φίλου που θα γίνονταν στην Μονή της Παναγίας της Ελευθερώτριας, ανεβήκαμε μετά 37 χρόνια ψάχνοντας και χιλιορωτώντας σ΄ έναν αγνώριστο, χλιδάτο Κοκκιναρά, πλήρως κατοικημένο..

Η εκκλησιά του Αντώνη Στανίτσα, σαν παρεκκλήσι από χρόνια, ήταν εγκαταλειμμένη. Στις σκαλισμένες πέτρες με τις ονομασίες όπου έπεσαν Έλληνες πολεμώντας, λίγο ακόμα και θα σβηστούν οι επιγραφές τους.

Ψάχνω στον κύριο Ιερό Ναό. Δεν βρίσκω, εύχομαι να έχω κάνει λάθος, που δεν το πιστεύω, την Παναγία την Ελευθερώτρια με την υπογραφή του αγιογράφου της. Βρίσκω όμως Παναγίες χρυσοποίκιλτες ή ασημοποίκιλτες με καλυμμένη την αγιογραφία από χρυσό (;) ή ασήμι (;), επώνυμα αφιερώματα «πιστών» που χαλούσαν την αισθητική τους και έκρυβαν ταυτόχρονα το όνομα του αγιογράφου ή αν όχι, το έκαναν δυσδιάκριτο..

Είχα μια μικρή συνομιλία με έναν ευγενέστατο, μορφωμένο και συγκαταβατικό ιερέα και έναν αγενέστατο κύριο που μου είπε πως είναι της Μονής, δήθεν γνώστης της ιστορίας της και του οίκου του Αντώνη Στανίτσα για τον οποίο μου μίλησε με ότι χειρότερο. Ένδειξη ασέβειας και αγνωμοσύνης γι΄ αυτόν που με το δικό του όνειρο και δημιούργημα, αν όχι άλλο τι, προσπορίζεται ο ίδιος τα προς το ζην. Δυο λέξεις στροβιλίζονταν συνεχώς στο μυαλό μου: «Οικειοποίηση έργου»..

Δεν χρειάστηκε τίποτε άλλο να καταλάβω γιατί «ξεχάστηκε» ο Αντώνης Στανίτσας

Ευτυχώς που είναι διεσπαρμένο το αγιογραφικό έργο του...

Αντίγραφο της Παναγίας της Ελευθερώτριας του Στανίτσα, όπως το ζωγράφισε με παραγγελία μου το 2015 ο αγιογράφος Ναυπλίου Αλέκος Παπαϊωάννου. Βρίσκεται ανηρτημένη, δέησή μας για την σωτηρία μας τελικά από φρικτό ατύχημα, στον ιερό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου, Παναγίας, στη Μεγάλη Κάψη…

Έψαξα μικρή reproduction της ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΡΙΑΣ με αφιέρωση του Αντώνη Στανίτσα προς τον Βαγγέλη Υφαντή που βρισκόταν στο σπίτι μου από τότε που ο θείος- αδελφός Βαγγέλης, έφηβος, έμενε μαζί μας με τον Εμφύλιο:

«Η Απελευθερώτρια πάντοτε προστάτης του ευλαβέστατου νέου Ευαγγέλου Υφαντή-»

Εν Πειραιεί τη 25/10/47.                                              Υπογραφή Αντώνη Στανίτσα

Νίκος Δημητρίου Παπαδιονυσίου,28 Ιούνη 2017

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου