Τα τουρκικά τζαμιά στη Λαμία

Τα τουρκικά τζαμιά στη Λαμία κατά τον παρελθόντα αιώνα

(του Δημήτρη Νάτσιου)

Πολλά μνημεία λατρείας & τέχνης στόλισαν τη Λαμία κατά τη μακραίωνη ιστορική πορεία. Μετουσιώθηκε δε σε τέχνη η θρησκευτική πίστη & η καλλιτεχνική διάθεση των ανθρώπων, οι οποίοι έζησαν στα χώματά της. Δυστυχώς, όμως, ο εκδικητής χρόνος & η αδιαφορία των νεότερων γκρέμισαν τα μνημεία εκείνα, για να στηθούν στη θέση τους κάποια άλλα¹.

Τέτοια μνημεία, που δεν υπάρχουν πλέον, παρά σε σχέδια ζωγραφικής, στις σελίδες κάποιων παλιών λαμιακών εφημερίδων & στη μνήμη λίγων Λαμιέων γερόντων, υπήρξαν & τα τέσσερα τουρκικά τζαμιά, «Οθωμανικά Τεμένη», που σώζονταν εδώ στη Λαμία κατά τα μεταπελευθερωτικά χρόνια. Ίσως να υπήρχαν περισσότερα, αλλά μόνο για τέσσερα έχομε αδιάψευστες-τοπικές κυρίως-μαρτυρίες. Βέβαια, κατά τα έτη της δουλείας υπήρχαν τζαμιά, αξιόλογα από απόψεως τέχνης, καθώς μας πληροφορούν οι, κατά καιρούς, επισκεφθέντες τη Λαμία περιηγητές. Τώρα θ’ αναφερθώ σε καθ’ ένα απ’ αυτά τα τέσσερα τζαμιά, στηριζόμενος στις υπάρχουσες πληροφορίες².

Ο Ιταλός περιηγητής S. Pomardi, που επισκέφθηκε το Ζητούνι³ την 26^η Μαΐου 1805, γράφει ότι στην πόλη υπήρχαν πολλές ελληνικές εκκλησίες & τέσσερα τζαμιά, περιβαλλόμενα από κυπαρίσσια⁴. Για τα τζαμιά αυτά θα γίνει λόγος εδώ. Σε σχέδιο ζωγραφικής όμως του 1843 διακρίνονται μόνο τα δύο, προφανώς διότι τα άλλα δύο βρίσκονταν σε άλλο σημείο της πόλης, μη διακρινόμενα από τη θέση του ζωγράφου⁵.

Το πρώτο βρισκόταν στη συνοικία, όπου ακριβώς σήμερα βρίσκεται το διδακτήριο του Α΄ Γυμνασίου Αρρένων και ονομάζετο «Γενί (νέον) Τζαμί» ή «Κουρσούμ Τζαμί». Για το τέμενος αυτό, εκτός της δημοσιευμένης ζωγραφικής, έχομε δυο αξιόλογες γραπτές μαρτυρίες. Η πρώτη λέει:

«Επί της αρκτικής πλευράς του εν Λαμία και παρά την Δημοσίαν των αρρένων Σχολήν διασωζομένου Οθωμανικού τεμένους (Κουρσούμ Τζαμί) φέρεται γραμμένη οθωμανική χρονολογία εις την εποχήν της εγκαινιάσεώς του, υποθέτομεν, αναφερομένη και έτη σημειούσα 1233. Εγείρας ήτοι 1816 από Χριστού γεννήσεως»⁶. Εκ τούτου αγόμεθα εις συμπέρασμα, ότι το εν λόγω τζαμί εκτίσθη κατά τας αρχάς του 19^ου αιώνος. Μετά την απελευθέρωσιν εστεγάσθη εντός του τεμένους το Δημοτικόν Σχολείον Λαμίας και μάλιστα επί πολλά έτη. Τούτο μας πληροφορεί μία άλλη γραπτή – τοπικη – μαρτυρία, η οποία λέγει τα εξής: Προ πέντε ετών ήδη εις τον προϋπολογισμόν του Δήμου Λαμίας περιελήφθη η δαπάνη δια την ανέγερσιν δημοτικού σχολείου, καταλλήλου δια την πρωτεύουσαν του νομού και αναλόγου δια τον πληθυσμόν των παίδων. Το σχολείον έμελλε ν’ ανεγερθεί εις το αυτό μέρος, ένθα προ 25 ετών και μέχρι σήμερον υπάρχει, ήτοι εις τινα Οθωμανικόν ναόν⁷».

Το Κουρσούμ Τζαμί διατηρήθηκε σε καλή κατάσταση για πολλά έτη, καταστράφηκε δε στις αρχές του περασμένου αιώνα και συγκεκριμένα το 1911.

Το δεύτερο τζαμί βρισκόταν μέσα στο Φρούριο, όπως μαρτυρεί το σχέδιο ζωγραφικής του 1843. Είναι άγνωστο πότε κτίστηκε, πάντως το 1859 δεν υπήρχε, άλλωστε έχουμε και την εξής γραπτή μαρτυρία:

«Ο εν Ακρολαμία (Φρούριον) στρατών, η εκείσε οικοδομή του οποίου έμπνευσις είναι των Βαυαρών, είναι ο τάφος του στρατού, όστις έλαβε την τύχην κατά καιρούς να ενοικήσει εις αυτόν…⁸».

Επομένως ο σωζόμενος ακόμη στρατώνας (σήμερα λειτουργεί ως Αρχαιολογικό Μουσείο & Συνεδριακό Κέντρο) κτίστηκε πριν το 1859 εις την ίδια θέση που βρισκόταν το τζαμί που ασφαλώς κατεδαφίστηκε.

Το τρίτο τζαμί βρισκόταν πλησίον του ναού των Αγίων Θεοδώρων⁹, ονομάζετο μάλιστα «κομμένο τζαμί», επειδή του έλειπε η κορυφή του μιναρέ. Γι’ αυτό δεν έχουμε καμιά πληροφορία πότε κτίστηκε και πότε κατεδαφίστηκε, σύμφωνα όμως με μαρτυρία του Ιταλού περιηγητή S. Pomardi, κατά το 1805 υπήρχε.

Το τέταρτο τζαμί βρισκόταν στο κέντρο της πόλης, όπου ακριβώς σήμερα βρίσκεται το παλιό κτήριο της Σ.Δ.Ι.Κ.Ε., κοντά στην πλατεία Ελευθερίας και επί της οδού Ρήγα Φεραίου. Επρόκειτο για πραγματικό κομψοτέχνημα, με πλούσια τοιχογραφία και άλλο διάκοσμο. Άγνωστο πότε κτίστηκε, πάντως ήταν αρχαιότερο του «Κουρσούμ Τζαμιού». Στο τζαμί αυτό αμέσως μετά την απελευθέρωση στεγάστηκε το στρατιωτικό νοσοκομείο Λαμίας. Γράφει σχετικά μια λαμιακή εφημερίδα:

«Οθωμανικόν τέμενος, εν τω κέντρω της πόλεως Λαμίας κείμενον, μετέ­βαλε το δημόσιον εις στρατιωτικόν νοσοκομείον προ χρόνων πολλών. Η επιστήμη κατέδειξε το ήκιστα φιλάνθρωπον των επί την διοίκησιν τον στρατού κατά καιρούς ελθόντων, κραυγάζουσα διηνεκώς ότι προς πάντα άλλον σκοπόν χρησιμεύει το κατάστημα τούτο ή διά να νοσηλεύωνται ασθενείς. Ε­πειδή δε το νοσοκομείον κείται παρά τη κεντρική πλατεία, πολλοί έμποροι προσέφερον ποσόν 100.000 δρχ. δια να εκτεθή εις δημοπρασίαν εκποιήσεως, αλλ’ η Κυβέρνησις, αντί να ωφεληθή από τοιαύτην πρότασιν και να παράσχη μέσα ιδιαίτερου καλλωπισμού εις την πόλιν μας, συνάμα δε να ανεγείρη εις άλλο μέρος ευρύτερον νοσοκομείον, δια το οποίον ουδέποτε θα δαπανηθώσι 40.000 - 50.000 δρχ. δια να γίνει άξιον του όνόματός του, διέταξε να εξακολουθώσιν επισκευαί ή εμβαλώματα εφήμερα επί του υπάρχοντος νοσοκομείου»¹⁰. Και συνεχίζει η αύτη εφημερίς. Εκ της γενομένης επισκευής του στρατιωτικού νοσοκομείου (πρώην οθωμανικού τεμένους) εδέησεν όπως ο της μεσημβρινής πλευράς τοίχος θεμελιωθή επί τη κανονική ευθυγραμμία της πόλεως. Η εργα­σία αύτη ανέδειξε έδαφος Μωσαϊκής εποχής, αλλά συνάμα και ογκολίθους, μαρτυρούνταα αρχαίον οικοδόμημα. Η αποκάλυψις αύτη και αι επί μαρμάρινων πλακών πλείσται επιγραφαί¹¹, πλακών εις διάφορα του νοσοκομείου μέρη τοπο­θετημένων, δύνανται να δώσωσιν ειδήσεις ωφελίμους των χρόνων της αρχαιότητος, περί ων σκοτεινώς επραγματεύθησαν γεωγράφοι και ιστορικοί διά την πολυώνυμον ταύ­την χώραν»¹².

Η μαρτυρία αυτή της Λαμιακής εφημερίδας είναι σημαντική και αξιόλογη, διότι μας πληροφορεί ότι το Οθωμανικό τέμενος μετά την απελευθέρωση περιήλθε στο κράτος. Το συγκεκριμένο τζαμί καταστράφηκε το 1950.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1)  Τουρκικά τζαμιά σώζονται ακόμη και σήμερα στα Τρίκαλα, τη Χαλκίδα κ. ά.

2)  Άλλωστε είναι η πρώτη συστηματική και αποκαλυπτι­κή μελέτη περί των τουρκικών τζαμιών στη Λαμία κατά τον περασμένο αιώνα.

3)  «Ζητούνι», ως γνωστόν, ονομάζετο η Λαμία από τον 869-1836. (Όρα σχετικώς: Δημ. Θ. Νάτσιον «Μία Ιστο­ρική επέτειος». Εφημ. «Εθνικός Αγών», Λαμία 21-6-1970).

4)  Γεωργ. Πλατή: «Λαμία». Αθήναι 1973, σέλας 78.

5)   Στο αναδημοσιευμένο σχέδιο ζωγραφικής δια­κρίνεται το «Κουρσούμ τζαμί» και το τζαμί το ευρισκόμενο εντός του Φρουρίου Λαμίας.

6)   Εφημ. «Φωνή τον Λαού». Λαμία, 4-8-1879.

7)    Εφημ.   «Φάρος  της  Όθρυος»,   Λαμία, 17-6-1861.

8)    Εφημ.   «Φάρος  της Όθρυος»,  Λαμία, 25-10-1859.

9)     Γεωργ. Πλατή: «Λαιιία», Αθήναι 1973, σελίς 78.

10)  Εφημ. «Ανατολική Ελλάς», Λαμία, 2-6-1869.

11)  Άραγε τι να έγιναν οι εν λόγω επιγραφές που θα στεγάζονταν στο Μουσείο της Λαμίας;

12)  Εφημ. «Ανατολική. Ελλάς», Λαμία,2-6-1869.

Πηγή: «Φθιωτικά Χρονικά»

Επιμέλεια-Διασκευή στη δημοτική γλώσσα: Τάκης Ευθυμίου