Στυλιανός Υφαντόπουλος

κριτικά σημειώματα

ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΥΦΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ

(1875 – 1971)

(Διακεκριμένος και ύστατος ταλιαδόρος, τελευταίος και άξιος συνεχιστής της τέχνης των ξυλογλυπτών, των μαστόρων εκείνων, που εδημιούργησαν τη Μεγάλη Σχολή της Μηλιάς και του Μετσόβου, των Βλαχόφωνων οικιστών και Δημιουργών της Πίνδου.)

 

Γράφει ο Περικλής Κ. Φύκας εκ Τυμφρηστού

 

-Εκειδά στα 2010 στο χωριό μου, στο Πέρα Κάψι, όπου και διέτριβον τους θερινούς μήνες, ένας περαστικός και παρεπιδημών συγχρόνως, που ασκούσε την τέχνη του ανθρακοποιού, την οποία και εδίδασκε ταυτόχρονα, μου είπε: “Δεν υπάρχ’ Βλάχος π’ να καθέται, γι’ αυτό κι δεν πεινάει ποτές, κάτ’ θα κάνι’. Μα κλίτσες θα πελεκάει, τσίτσες θα κεντάει, σανίδια θα θηλυκώνι’, νεροπρίονα θα στήνι’, ντριστέλες και μαντάνια θα ‘πιτηδιεύεται, κάρβουνα θα βγάνι’ ”.

-Ήτανε ο Γούλης, αυτό ήτανε το μικρό του, από το Περλιάγκο του Κόζιακα της Πίνδου, οδοιπόρος της τέχνης και του πολιτισμού αλλά και της ίδιας της ζωής.

-Bouna antamousi frate.

-Ήτανε εκείνοι οι τσοπάνηδες, της αλπικής μας ζώνης, που έρχονται από τα βάθη της ιστορίας μας, Ακρίτες – Διγενήδες και φρουροί της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας αλλά και των Βυζαντινών στη συνέχεια.

-Είναι αυτοί οι εκτροφείς των προβάτων, που την παραδοσιακή τους χειροτεχνία, που αποσκοπούσε στην δημιουργία χρηστικών αντικειμένων της καθημερινής βιωτής, την ανήγαγαν στη συνέχεια σε περισπούδαστη ενασχόληση και υψηλή τέχνη.

-Είναι οι περίφημοι ταλιαδόροι της ραχοκοκκαλιάς της Πίνδου, που το κυριότερό τους εργαλείο, η τάλια, τους προσέδωσε και τον επιθετικό τους προσδιορισμό.

-Όταν, στα 1972, ο Μετσοβίτης Γεώργιος Πλατάρης, Γούλης κι αυτός, ιστορικός του Μετσόβου, ιστοριογράφος και χρονογράφος, ερευνητής και κωδικογράφος, καλλιγράφος και αγιογράφος, ένας πολυτάλαντος οικιστής της Πίνδου, επιμελήθηκε την έκδοση και τον σχολιασμό τού, με τίτλο, βιβλίου “Το Σημειωματάρι ενός Μετσοβίτη, 1871 – 1943, Επιμέλεια και Προλεγόμενα Γεωργίου Πλατάρη, Αθήνα 1972”, έγινε γνωστή, σ’ εμάς τους αδαείς και τους περίοικους, η παρουσία του Αρχιταλιαδόρου Γεωργίου Μηλιώτη – Μέρανου, στον χώρο της Δυτικής Φθιώτιδας αλλά και ευρύτερα. Το επίθετον Μηλιώτης – Μέρανος το έλαβε από τον τόπο της γεννήσεώς του, την Μηλιά Μετσόβου (Αμέρου κατά το βλαχικό ιδίωμα), όταν εγκαταστάθηκε στο γειτονικό Μέτσοβο. Έκτοτε και αναλόγως των περιστάσεων  και των περιπτώσεων, χρησιμοποιούσε το ένα εκ των δύο.

-Ο υιός του  Δημήτριος Γ. Μέρανος (1871 – 1944), Ελληνοδιδάσκαλος στο Μέτσοβο, που έγραφε Σημειωματάρι ανελλιπώς  και κράταγε σημειώσεις καθ’ ημέραν,  μας δίδει το βιογραφικό του ιδίου αλλά και του πατέρα του:

“1871 Ιουνίου 29, ημέραν των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου,  εγεννήθην εν τη εν Μετσόβω συνοικία Αγίων Αποστόλων, βαπτισθείς μετά τινάς ημέρας υπό του ιερέως Ιωάννου Οικονόμου, αναδόχου μου ούσης της Ελένης Νικολάου Μήτσα, συζύγου Δημητρίου Αδαμίδου, ωνομάσθην δε Δημήτριος.

Ο πατήρ μου Γεώργιος κατήγετο μεν εκ του χωρίου Μηλέας – Μετσόβου, αλλ’ είχεν εγκατασταθεί εν Μετσόβω, συζευχθείς την Μαρίαν, θυγατέραν Δημ. Ακρίβου, ήτις έμεινε ορφανή πατρός εν ηλικία 6 μηνών, αυξηθείσα τη επιμελεία της χήρας μητρός της και συζευχθείσα τον πατέρα μου Γεώργιον ορφανόν και αυτόν πατρός και μητρός και  μηδένα οικείον έχοντα ειμή μόνον μίαν αδελφήν Χρυσήν καλουμένην και μοναχεύσασαν εν τη Ι. Μονή της Παναγίας (κάτωθεν του Μετσόβου) ένθα και απέθανεν το 1905. Αδελφούς είχον οκτώ, οίτινες και απεβίωσαν όλοι”.            

-Και συνεχίζει, πιο κάτω, παραθέτοντας μερικές από τις διαδρομές και δραστηριότητες του πατέρα του, αλλά και τις δικές του, από τα πρώιμα μαθητικά χρόνια:

“Μετά την εκ του Δημοτικού Σχολείου Μετσόβου αποφοίτησίν μου, ένθα ως διδασκάλους μου είχον τους Βασίλειον Ταλαμπάκον, Γεώργιον Ματσώλαν και Ζαχαρίαν Στερογιάννην, μετέβην εις τα της Λαμίας περίχωρα όπου διέμεινεν η οικογένειά μου, επί έν ήμισυ έτος εις τα χωρία Γιαντζιού, Πλατύστομον, Αγά και Βαρυμπόπην, όπου παρηκολούθουν και πάλιν τα του Δημ. Σχολείου μαθήματα”.

-Και παρεμβαίνει εδώ, υποσελιδίως, ο σχολιαστής Γ. Πλατάρης και σημειώνει:

“Στα παραπάνω χωριά εργαζόταν ο ταλιαδόρος πατέρας του Γεώργιος Μέρανος κι ο μεγαλύτερος αδελφός του Νικόλαος[1] και φτιάσανε τα τέμπλα των εκκλησιών με κομπανία από άλλους Μετσοβίτες ταλιαδόρους. Το τέμπλο του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Γιαντζιούς το φτιάσανε το 1882, του Αγίου Νικολάου Αγά το 1883 και της Αγίας Παρασκευής Πλατυστόμου το 1884. Για την κατασκευή του τέμπλου της Βαρυμπόπης δεν μπορέσαμε να βρούμε περισσότερα στοιχεία”.

-Μέσα από αυτό το σκηνικό και την αχλύ της Πίνδου, τα ισνάφια, τα μπουλούκια και τις συντεχνίες των Μαστόρων, ξεπετάχτηκε και διεκδίκησε τη θέση του ανάμεσά τους, από τα είκοσί του χρόνια ακόμα, ο Στυλιανός Υφαντόπουλος. Ο βίος του Στυλιανού Υφαντή μοιάζει σαν παραμύθι, κι όπως μου το διηγήθηκε παλιός κάτοικος του Τρανομαχαλά της Κάψης και στα 1990, ο ίδιος δεν μίλαγε ποτέ για τα έτη εκείνα της νεότητός του και ως τόπος της καταγωγής του αναφέρονται, υπό την ευρεία έννοια, τα  Άγραφα της Πίνδου.

-Επειδή όμως ιστορία είναι ό,τι αποδεικνύεται από γραπτά κείμενα και ντοκουμέντα, ας αφήσουμε τον ποληό και υπερενενηκοντούτη σήμερα Γεώργιο Πλατάρη να μιλήσει με τα κείμενά του και την υπομονή του.  

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Αξιότιμον Κύριον

κ. Περικλήν Φύκαν

Συγγραφέα

εις Λαμίαν

Αγαπητέ κύριε Φύκα,

Σου στέλνω το σχετικό για τον Στυλιανό Υφαντόπουλο της 29-ΙΙ-1896, που είχε εργασθεί στο Κουβέλτσι (νυν Θεόπετρα) Καλαμπάκας στην κατασκευή του τέμπλου του Ι. Ναού Αγίου Αθανασίου με την κομπανία του αρχιταλιαδόρου Γεωργίου Ν. Μέρανου ή Μηλιώτη ή Μπαλζιόη[2] (1839-1915) πατέρα του δασκάλου Δημητρίου Μέρανου (1871-1944) χρονικογράφου του Μετσόβου.

Στο εν λόγω τέμπλο είχαν εργασθεί και οι παρακάτω Μετσοβίτες ταλιαδόροι:

Γεώργιος Ν. Μέρανος           αρχιταλιαδόρος

Κώστας Νάκου (=Ιωάννου) Κατσιώρας (1830-1920)

Βασίλης Δ. Πέτρης

Γεώργιος Αθαν. Τσιουρέκας (1869-1954)

Υπάρχει και το υπ’ “αριθ. 5962 εργολαβικόν Δρχ. 2800” συμβόλαιο του συμβολαιογραφούντως Ειρηνοδίκου Καλαμπάκας Νικολάου Παπαϊωάννου της 8ης-5-1896 (8σέλιδο). Υπάρχουν και φωτογραφίες, εκτός των: Βασιλείου Πέτρη και Σ. Υφαντόπουλου.

Όλα στη διάθεσή σου.

Με όλη μου την εκτίμηση και την αγάπη:

Μελίσσια, 29-ΙΙ-2015                                     Πλατάρης Γούλης

 

Απλοϊκό έργο ανώνυμου λαϊκού τεχνίτη, που διαθέτει ωστόσο όλα 

τα προτερήματα και τα γνωρίσματα της Ορθόδοξης Παράδοσης.

-Όπως βλέπουμε και όπως προκύπτει από ένα εξοφλητικό που θα καταθέσουμε, ο Στυλιανός Υφαντής εντάχθηκε παιδιόθεν σε μπουλούκι μαστόρων ταλιαδόρων, κατά την τάξη της αποδεκτής ιεραρχίας και στα είκοσί του χρόνια είναι φτασμένος Μάστορας, αφού προσφέρει ανεξάρτητη - αμειβόμενη εργασία σ’ έναν από τους διασημότερους Αρχιταλιαδόρους της εποχής, τον Γεώργιο Μέρανο.

    Εν Κουβέλτι τη 29 Δεκεμβρίου 1896

εξοφλιστικόν

Σήμερον ελογαριάσθην με τον Μαστρογεώργη και έχω εργασθή από την έκτην 8βρίου έως 27 Δεκεμβρίου ημερομίσθια 58 ½ με επλήρωσεν και δεν έχω απαίτησιν ουδεμίαν από αυτόν, ούτε αυτός έχει ουδεμίαν απαίτησιν από εμέ διά την εργασίαν του τέμπλου Αγ. Αθανασίου, διά τούτο δίδω την εξόφλησίν του διά ασφάλειάν του.

Ο λαβών

Στυλιανός Υφαντόπουλος

-Μετά από αυτές τις προϋποθέσεις και την λαμπρή προϋπηρεσία, εξικνείται η αυτόνομη πορεία του Στυλιανού Υφαντή στον φθιωτικό χώρο και την περιοχή του Καρπενησίου, η οποία κορυφώνεται στα χρόνια του Μεσοπολέμου, εποχή που ταυτίζεται, επίσης, με την αφετηρία της δρομολόγησης του νεώτερου οικογενειακού του βίου - διατελούσε εν χηρεία - αφού και εγκαταστάθηκε στον Μεγάλο Μαχαλά του χωρίου Κάψι, την Μεγάλη Κάψη. Δίκαια οι επίγονοί του καυχώνται και έχουνε αναδείξει το έργο του.

-Είναι επίσης λάθος να αποδίδουμε στον Στυλιανό Υφαντή κάποιο αντίστοιχο μεγάλο του έργο, που εναπόθεσε στον Τυμφρηστό (Πέρα Κάψι). Το τέμπλο που κοσμούσε τον Ι. Ναό Αγίου Αθανασίου Τυμφρηστού και που αποτεφρώθηκε κατά την πυρπόληση του χωριού από τους Γερμανούς, τον Αύγουστο του 1944, ήταν έργο του εκ Μερκάδος επιχώριου Τρέκλα. Κάποιο άλλο τέμπλο, μικρότερης σημασίας και διαστάσεων, που κοσμεί κάποιο παρεκκλήσιο, ανάγεται στα μέσα του 19ου αιώνα κι έχει να κάνει με την παρουσία, τότε, στην περιοχή των Κλεφταρματολών και Δασοκτημόνων Κοντογιανναίων, με δαπάνη των οποίων το κατασκεύασε ανώνυμος λαϊκός τεχνίτης.

-Το μοναδικό έργο του Σ. Υφαντή, που εναπόθεσε στον Ι. Ναό Αγίου Αθανασίου Τυμφρηστού, έργο των χειρών του, πιθανότατα και το τελευταίο της καριέρας του, ο Δεσποτικός Θρόνος, εποιήθη στη μνήμη του αποβιώσαντος Κώστα Σπύρου Πανέτσου (1870 – 1954), Δημοδιδασκάλου, τη αιτήσει και δαπάνη των υιών αυτού, όλοι τους σπουδαγμένοι και τακτοποιημένοι.

Δεν έχετε παρά να το επισκεφθείτε, έτσι απλά,  χωρίς προπομπούς, συνοδούς και συμβουλάτορες. Για το ξεχωριστό αυτό έργο και τα προτερήματά του, που αντικατοπτρίζουν την ωριμότητα της τέχνης του Σ. Υφαντή, πάταγε τα ογδόντα τότε, θα μιλήσουμε μια άλλη φορά και μέσα από τις γραμμές εργασίας μας για το χωριό Τυμφρηστός.

Έγραψα χωρίς φόβο και πάθος

και χάριν της αληθείας και μόνον.

 

 

Υ.Γ. Εκφράζω τις ευχαριστίες μου, τόσο στον συμπατριώτη μου και Τυμφρήστιο κ. Τάκη Ευθυμίου, που μου δίδει πάντα βήμα, όσο και στον φίλο κ. Γεώργιο Σταυρόπουλο, ερευνητή της τοπικής ιστορίας, που συνέβαλλε στην ηλεκτρονική μορφοποίηση της εργασίας μου και την προσαρμογή της στα σύγχρονα τεχνολογικά δεδομένα.

Ευχαριστώ επίσης τον αδελφό μου Παναγιώτη, που μου συμπαραστέκεται.

---

[1]     Νικόλαος Μέρανος (1866-1898), υιός του Γ. Μέρανου, ο οποίος, σύμφωνα με τα γραφόμενα του αδελφού του Δημητρίου, είχε εκμάθει την γλυπτικήν τέχνη του πατρός του σε υπέρτατο βαθμό, ανώτερος, μάλιστα, του οποίου ανεδείχθη.                                                                                                    

[2]  Με αυτά τα τρία επώνυμα εμφανίζεται να υπογράφει τα συμβόλαια. Βλέπε και “Κώδικα χώρας Μετσόβου” (Γ. Πλατάρης), σελ. 244.