Το ιερό του Ηρακλή στην Οίτη

ΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ ΣΤΗΝ ΟΙΤΗ

(της Μύλντας Αδάμου - Καπιδάκη, φιλολόγου)

Ένα πολύ σημαντικό αρχαιολογικό μνημείο επάνω στην Οίτη είναι το ιερό τέμενος του Ηρακλή στη θέση «Πυρά Ηρακλέους», κοντά στο σημερινή χωριό  Πυρά  (πρώην Γκούρα).

Σ' ένα γαλλικό βιβλίο για τα λουλούδια της Ελλάδας είδα για πρώτη φορά μια φωτογραφία με αρχαία ερείπια ανάμεσα σε ωραία αγριολούλουδα, που αναφέρονταν ότι ήταν επάνω στην Οίτη. Αυτή ήταν η αφορμή για να ψάξω και γα βρω το ιερό του Ηρακλή στην Οίτη και ό,τι είχε γραφτεί σχετι­κά μ’ αυτό. Μετά διαπίστωσα ότι η ύπαρξη αυτού του αρχαίου μνημείου εί­ναι σχεδόν άγνωστη στην Υπάτη, παρ’ όλο που βρίσκεται τόσο κοντά σ’ αυ­τήν, και γι’ αυτό αποφάσισα να γράψω το σημείωμα αυτό.

Η μετάβαση στο ιερό από την Υπάτη είναι εύκολη: Μετά το οροπέδιο Λειβαδιές παίρνουμε το δρόμο προς Παύλιανη και αφού περάσουμε την το­ποθεσία Καταβόθρα, λίγο πριν το χωριό Πυρά, επάνω σ’ ένα ύψωμα στα δεξιά του αμαξιτού δρόμου βρίσκονται τα ερείπια του ιερού.

Το φυσικό περιβάλλον είναι ειδυλλιακό. Η τοποθεσία βρίσκεται σε υψό­μετρο περίπου 1.800 μ., αποτελεί προέκταση του υψιπέδου της Καταβόθρας, με χαμηλούς λόφους, γυμνούς από δέντρα, αλλά με λίγους θάμνους και πολ­λά αγριολούλουδα, κυρίως  νάρκισσους   (ίτσα).

Το ιερό περιλαμβάνει: α. Ν α ό δωρικού ρυθμού (μάλλον μόνο σηκό),  β. Β ωμ ό,  γ. Π υ ρ ά, δηλ. χώρο επάνω στο έδαφος, που περι­βάλλεται από πέτρινο πεζούλι, μέσα στον οποίο καίγονταν μετά τη θυσία διά­φορα ζώα και   δ. Στοά ορθογώνια σε απόσταση 150 μ. από τις προη­γούμενες εγκαταστάσεις.

Οι κύριες κατασκευές χρονολογούνται από τον 3^ο αιώνα π.Χ., έχουν γίνει από τιτανόλιθο και βρίσκονται επάνω σε παλαιότερα, αρχαϊκά (6^ου αιώνα  π.Χ.),  οικοδομήματα  από  πωρόλιθο.  Σε  πολλά  σημεία  υπάρχουν και ρωμαϊκά ερείπια. Δηλαδή το ιερό αυτό ήταν σε χρήση επί χίλια περίπου χρο­νιά,  από την αρχαϊκή  μέχρι την  υστερορωμαϊκή εποχή.

Την «Πυρά Ηρακλέους» περιγράφει ο Γεώργιος Αινιάν σε άρθρο του, του 1840, που αναδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Υπάτη», τεύχος 14 του 1985.

Η πρώτη αρχαιολογική ανασκαφή στο ιερό έγινε το 1919 από τον αρχαιολόγο Χ. Παππαδάκι, που οδηγήθηκε εκεί από διηγήσεις των κατοίκων των γειτονικών χωριών ότι στη θέση αυτή υπάρχουν «μάρμαρα».

Τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής εκείνης προέρχονται από την πυρά, όπου, όπως φαίνεται, καίγονταν μία φορά το χρόνο τεράστιες πο­σότητες ξύλων και ολόκληρων ζώων (βοδιών, χοίρων, αιγοπροβάτων), σχη­ματίζοντας πελώρια φωτιά. Επάνω στους ξυλοσωρούς, πριν από την καύση, πρέπει οι προσκυνητές να τοποθετούσαν και διάφορα αφιερώματα, γι’ αυτό μέσα στα τεφροχώματα, μαζί με τις μεγάλες ποσότητες από καμένα κόκκαλα, βρέθηκαν μισολειωμένα μεταλλικά αγαλματίδια, όπλα, σκεύη, εργαλεία, νομί­σματα, κοσμήματα και πολλά καμένα κομμάτια από πήλινα αγγεία. Σε ορι­σμένα πήλινα κομμάτια βρέθηκαν επιγραφές ΕΡΑΚΛΕΙ κ.ά.. που μαρτυρούν προσφορά προς τον Ηρακλή. Τα πιο αξιόλογα όμως ευρήματα ήταν δύο χάλ­κινα αγαλματίδια του Ηρακλή, το ένα αρχαϊκής και το άλλο κλασσικής επο­χής. Και τα δύο παριστάνουν τον ήρωα γυμνό και στη γνωστή στάση επίθε­σης, όπου υψώνει το δεξί χέρι, που πρέπει να κρατούσε ρόπαλο, και τεντώνει το αριστερό χέρι, που ίσως είχε το τόξο του. Τα δύο αυτά αγαλματίδια είναι έργα αργείτικου εργαστηρίου, πράγμα που αποτελεί ένδειξη για την ευρύ­τερη ακτινοβολία του ιερού της «Πυράς Ηρακλέους» στον ελλαδικό χώρο. Επίσης βρέθηκε ομοίωμα ρόπαλου, βραχίονας που κρατάει ρόπαλο, κ.ά. Τα χάλκινα αντικείμενα που ανακαλύφθηκαν στην «Πυρά Ηρακλέους» βρίσκον­ται  σήμερα σε ειδική προθήκη του μουσείου της Θήβας.

Πέρα από την πυρά τα ευρήματα ήταν κίονες, επιστήλια, δάπεδα, κ.λπ. Ατυχώς πολλά στοιχεία των οικοδομημάτων λείπουν, γιατί οι κάτοικοι της πε­ριοχής τα αναιρούσαν, ακόμα και από τα θεμέλια, για να κτίσουν τις εκκλη­σίες και τα σπίτια των χωριών τους.

Όπως φαίνεται, οι αρχαίοι μας πρόγονοι έκτισαν το ιερό αυτό για να λατρεύουν τον Ηρακλή, στη θέση όπου σύμφωνα με τη Μυθολογία ο ήρωας κάηκε για να γλιτώσει από τους φοβερούς πόνους που του προκάλεσε ο δηλη­τηριασμένος χιτώνας που του έδωσε να φορέσει η γυναίκα του Δηιάνειρα.

Ο μυθικός Ηρακλής ήταν ένας πανελλήνιος ήρωας που έγινε το σύμβολο του ήρωα που καταδίωκε το «κακό». Σύμφωνα με τον Ευριπίδη,, το μεγαλείο του Ηρακλή δεν ήταν το ότι γεννήθηκε άνθρωπος και έγινε ημίθεος, αλ­λά το ότι παρέμεινε άνθρωπος και απόκτησε την ηρωική «μεγαλοσύνη» με απλούς ανθρώπινους όρους.

Έτσι, ο Ηρακλής έγινε το ζωντανό παράδειγμα του αδάμαστου ανθρώπινου πνεύματος και της ανθρωπότητας, που βρίσκεται σε αέναο αγώνα για να ξεπεράσει τα όρια της. Η λατρεία του Ηρακλή στην Ελλάδα ήταν διπλή: λατρευόταν σαν ημίθεος και σαν ήρωας. Η λογοτεχνική παράδοση μας πεί­θει ότι ο Ηρακλής αρχικά ήταν άνθρωπος, έπειτα έγινε ήρωας και, τέλος ημίθεος. Αυτό ήταν ένα ιδεώδες, που ανταποκρινόταν σε μία από τις βαθύ­τερες επιθυμίες του  ανθρώπου:   την αθανασία.

Σε ανάμνηση λοιπόν της καύσης του Ηρακλή στην κορυφή της Οίτης, οι αρχαίοι θυσίαζαν, άναβαν μεγάλη πυρά και λάτρευαν τον ήρωα και ημίθεο στο ιερό της «Πυράς Ηρακλέους». Το ιερό δηλαδή δεν κτίστηκε ακριβώς στην κορυφή της Οίτης, όπου το αναζητούσαν άλλοι αρχαιολόγοι, αλλά σε μία λίγο χαμηλότερη και πιο προσιτή ράχη. Άλλωστε η τοποθεσία βρίσκεται κοντά στις πηγές του ποταμού Δύρα (του σημερινού Γοργοπόταμου), που, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, εμφανίστηκε για να σβήσει τη φωτιά που έκαιγε τον Ηρακλή. Η λατρεία του Ηρακλή στην περιοχή μας φαίνεται και από την ύπαρξη της πόλης Ηράκλεια στα δυτικά της Οίτης. Είναι συγκινητικό να φαντασθεί κανείς πως οι αρχαίοι Οιταίοι και κάτοικοι της ευρύτερης περιο­χής, τότε που λειτουργούσε το ιερό, ανέβαιναν με τα μέσα της εποχής εκεί­νης σε μία τόσο ψηλή, ερημική, αλλά και ειδυλλιακή τοποθεσία για να τιμή­σουν τον Ηρακλή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.    Αινιάν Γ.: Πυρά Ηρακλέους,  «Υπάτη», τεύχος 14, σελ, 32,  1985. 
2.  Παπαδάκις Ν., Ανασκαφή της «Πυρός» της Οίτης. Αρχαιολογικό Δελτίο, τό­μος 5, παράρτ. σελ. 25,  1915. 
3.  Δημακοπούλου Κ., Κονσόλα Ν.: Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας,  σελ.  70, 1981. 
4.  Κακριδής  Ι.:   Ελληνική Μυθολογία,   τόμος  4,   σελ.   115,   Εκδοτική  Αθηνών, 1986,

5.  Ρισπέν Ζ.: Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία,  τόμος 3, σελ.   137,  Εκδ. Φυτράκη. 
6.    Αδαμακόπουλος Τ.,  Χατζηρβασάνης  Β.  Ματσούκα  Π.:  Τα  βουνά  της Ρού­μελης, σελ. 105, Εκδ. Πιτσιλάς,  1986.

7.  Γεωργίου Α.: Ελληνική Μυθολογία, σελ.   179,  Εκδ. Δρακόπουλου.

Πηγή: Περιοδικό «Υπάτη»

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου