Η πηγή Δέρκυνα

 

Η πηγή Δέρκυνα

[Του Γιώργου Καλλιώρα, ερευνητή] 

 

Πηγή φωτο:https://www.google.com/search?q. Το ποτάμι Έρκυνα στη Λιβαδειά

 

Την εποχή που αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής αυτοκρατορία ήταν ο Αδριανός, στην κοιλάδα του Σπερχειού δυο πόλεις κράτη, η Λαμία και η Υπάτη ήρθαν σε σοβαρή έριδα για το θέμα των ορίων τους. Ο Αυτοκράτορας Αδριανός που φημίζονταν για φιλελληνικά του αισθήματα έστειλε επιτόπου τον  Ανθύπατο της Μακεδονίας Κόϊντο Γέλιο Σέντιο Αυγουρίνο μαζί με τον γεωμέτρη Ιούλιο Βίκτορα για να δώσει οριστική λύση στο θέμα των ορίων ανάμεσα στις δυο πόλεις.

 

Σύμφωνα με το διάταγμα ο Ρωμαίος Ανθύπατος για πολλές ημέρες εργάστηκε για το θέμα της οριοθέτησης, συζήτησε με τους συνηγόρους των πόλεων και στο τέλος κατέληξε σε διάταγμα. Στο διάταγμα και πάνω στην οριοθετική γραμμή αναφέρεται το τέμενος του Ποσειδώνος που σύμφωνα με την εκτίμηση μας ήταν κτισμένο στην γεωγραφική περιοχή Λυγαριάς Φθιώτιδος  και επίσης ότι κατά μήκος της οριοθετικής γραμμής υπήρχε η πηγή Δέρκυνα, η οποία επίσης σύμφωνα με την εκτίμηση μας ήταν στην γεωγραφική περιοχή του χωριού Μεξιάτιες Φθιώτιδος.

 

Ψάχνοντας για την ετοιμολογία του ονόματος Δέρκυνα έχουμε  τις παρακάτω ρίζες.
1) Δέρκομαι[1]:1 βλέπω, βλέπω καθαρά. 2 προσβλέπω, διακρίνω. 3 (για φως) αστράφτω, λάμπω. 4 Είμαι οξυδερκής, έξυπνος, παρατηρητικός. 5 (μετοχή ενεργ. Παρακειμένου σαν ουσιαστικό) δεδορκώς α)αυτός που έχει την όραση του. β)ζωντανός έρκος: το 1φραγμός, 2 περίβολος, φράκτης, 3) αυλή σπιτιού. 4)προμαχώνας 5)κάθε φραγμός ή μέσο άμυνας, υπεράσπισης. 6)υπερασπιστής πρόμαχος 7)δίχτυ, βρόγχος για σύλληψη πουλιών η ζώων. 

2) Η δεύτερη πιθανή εκτίμηση είναι ότι το όνομα Δέρκυνα  έχει σαν αρχική προέλευση το Έρκυνα[2].  Κατά την μετάφραση από τα αρχαία Ελληνικά στα Λατινικά στην αρχή του ονόματος μπήκε το «D” και από Έρκυνα έγινε Δέρκυνα. 

Σύμφωνα με τον Παυσανία[3] το  Έρκυνα σημαίνει «περιφράσσω, περιβάλλω, περικλείω, διαχωρίζω». Στην έρευνα μας ο όρος Έρκυνα διατηρεί την έννοια του διαχωρισμού των ορίων.  Συνεχίζοντας ο Παυσανίας διευκρινίζει. Ο ποταμός Έρκυνα[4] χωρίζει (διείργει) το ιερό άλσος του Τροφωνίου από την πόλη της Λειβαδιάς. Όποιος ήθελε να εισέλθει στον ιερό χώρο, έπρεπε να ακολουθήσει μια διαδικασία καθάρσεως που περιελάμβανε «καθαρτήριο» λουτρό στον ποταμό Έρκυνα. Δηλαδή ο ποταμός Έρκυνα της Βοιωτίας έπαιζε ρόλο συμβολικού χωρίσματος – διαφράγματος ή τοιχίου χώριζε τον ιερό χώρο από τα εγκόσμια.

Εδώ βλέπουμε ότι η Έρκυνα της Βοιωτίας ίσως να έχει κάποια σχέση με την Έρκυνα- Δέρκυνα της Φθιώτιδος. Πιθανών η πηγή Έρκυνα-Δέρκυνα της Φθιώτιδος να ήταν αφιερωμένη και αυτή στην Μούσα Έρκυνα και οι κάτοικοι της περιοχής να ακολουθούσαν την   η ίδια ιεροτελεστία σε ότι είχε να κάνει με κάθαρση της ψυχής.
Εδώ  σύμφωνα με την έρευνα μας, η πηγή Δέρκυνα της Φθιώτιδος και σύμφωνα με την οριοθετική γραμμή  διαχώρισε τα γεωγραφικά όρια ανάμεσα από τους  Λαμιέους και Υπαταίους.  Επομένως ο Ρωμαίος ανθύπατος ήταν ενήμερος της θρησκευτικής παράδοση  της περιοχής και ήξερε πολύ καλά την ετυμολογία της λέξης ΄Ερκυνα και Δέρκυνα (διαχωρίζω) γι’ αυτό οδήγησε την οριοθετική γραμμή στην πηγή Έρκυνα ή Δέρκυνα. Παρόλα τα παραπάνω, ένα νέο στοιχείο έρχεται να μπερδέψει ακόμη περισσότερο την έρευνα μας,  λόγο της ύπαρξης του τεμένους του Ποσειδώνος και της πηγής Δέρκυνας πάνω στην ίδια οριοθετική γραμμή.  Αυτό το στοιχείο είναι ο  γιός του Ποσειδώνος Δέρκυνος[5] τον οποίον σκότωσε ο Ηρακλής. Ο Ηρακλής έδρασε στην περιοχή Τραχίνας, Οιχαλίας, Οίτης, Σπερχειού ποταμού κλπ.   Δεν γνωρίζω ή δεν μπορώ να φανταστώ τι σχέση θα μπορούσε να έχει ο Ηρακλής, το τέμενος του Ποσειδώνος με τον γιο του Ποσειδώνος Δέρκυνο και την πηγή Δέρκυνα.

Ίσως, την μόνη απάντηση που θα μπορούσαμε να δεχτούμε είναι η ερμηνεία του Διόδωρου του Σικελιώτη (4.317) ο οποίος δηλώνει οι περισσότεροι άθλοι του  ημίθεου Ηρακλή διαδραμάτισαν γύρω από την κοιλάδα του Σπερχειού ποταμού. Αν είναι έτσι τότε ο Ηρακλής θα σκότωσε τον γιό του Ποσειδώνα Δέρκυνο όχι στην Ιταλία αλλά στην Οίτη, κοντά στην πηγή Δέρκυνα  και από αυτόν πήρε το όνομα της η πυγή Δέρκυνα. 

Ο Ιωαν. Βορτσέλας τοποθετεί την Δέρκυνα στο σημερινό Κεφαλόβρυσο στο χωριό Μεξιάτες. Θα συμφωνήσουμε μαζί του αν τα όρια που έθεσε ο Ρωμαίος Ανθύπατος ακολουθούσαν τον χείμαρρο της Πλατάνας στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Λυγαριάς.
Ο δάσκαλος-ερευνητής Αθανάσιος Σιούτας τοποθετεί την αρχαία πηγή Δέρκυνα στον άμπλα Τζάνη (Άγιος Ιωάννης) η οποία βρίσκετε πάνω στην οριοθετική γραμμή των γεωγραφικών διαμερισμάτων Μεξιατών και Κομποτάδων Φθιώτιδος.  Θα συμφωνήσω μαζί του αν τα όρια που έθεσε ο Ρωμαίος ανθύπατος ήταν στον χείμαρρο Βαθύρεμα στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Λυγαριάς. 

Περισσότερες πληροφορίες οι αναγνώστες θα βρουν στο βιβλίο:
Γεώργιος Π. Καλλιώρας (olykos) «Φθιωτική Οιχαλία η γη του Βασιλιά Εύρυτου».
Εκδοτική παραγωγή: PROFORMA Αθήνα 2020

Γεώργιος Καλλιώρας Ερευνητής. Εκπρόσωπος ΕΑΑΝ για τον νομό Φθιώτιδος.

……………………………………

1 Λεξικό Γιοβάνη. Έρκος σελίδα 651, δέρκομαι σελίδα 401

2 Στην ελληνική μυθολογία η 'Ερκυνα ήταν Νύμφη μιας ομώνυμης πηγής στη Λιβαδειά της Βοιωτίας. Για την 'Ερκυνα, κόρη του Τροφωνίου, ιστορείται ότι ήταν συντρόφισσα της Περσεφόνης, κόρης της θεάς Δήμητρας, πριν από την απαγωγή της δεύτερης από τον Πλούτωνα. Οι δυο τους έπαιζαν μια ημέρα με μια χήνα κοντά στην πόλη, στο άλσος του Τροφωνίου. Το πτηνό τους ξέφυγε και πήγε να κρυφτεί μέσα σε μια σπηλιά κάτω από μία πέτρα. Η Περσεφόνη σήκωσε την πέτρα για να πιάσει τη χήνα, οπότε μία πηγή ξεπετάχτηκε από τη γη: η πηγή της 'Ερκυνας. Στα νερά της έρχονταν να λουστούν όλοι οι πιστοί που ζητούσαν χρησμό από το Μαντείο του Τροφωνίου, το οποίο βρισκόταν σε μικρή απόσταση. Σήμερα, το όνομα αυτό φέρει ο μικρός ομώνυμος ποταμός, ο οποίος διασχίζει την Λιβαδειά. Το ποτάμι αυτό εξασφάλισε για πολλά χρόνια την απαραίτητη ενέργεια για την ανάπτυξη της βιομηχανίας, της βιοτεχνίας και της μεταποίησης αγροτικών προϊόντων. Σήμερα ο ποταμός 'Ερκυνα με τις πηγές του στην περιοχή της Κρύας προσδίδει στην πόλη της Λιβαδειάς μια ξεχωριστή φυσική ομορφιά. Χαρακτηριστικό της είναι πως πρόκειται για ένα από τα λίγα ποτάμια στην Ελλάδα που έχει ονομασία θηλυκού γένους.

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%81%CE%BA%CF%8D%CE%BD%CE%B1

3https://smerdaleos.wordpress.com/2015/05/27/%CE%B7-%CE%B9%CE%B5-%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%B1-serk-%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%B7%CF%81%CF%8E%CE%BD%CF%89%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CF%89-%CF%84%CE%BF%CE%BD-%CE%BA%CF%8D%CE%B                                                                                                                                                      

4 Βοιωτία. Ποταμός Κρύα που διέρχεται μέσα από την Λιβαδειά 

5 Ο Ιαλεβίων και ο Δέρκυνος ήταν δυο άγριοι γιοί του Ποσειδώνα που είχαν το βασίλειο τους στη Λιγυστίνη. Όταν ο Ηρακλής πέρασε από εκεί επιστρέφοντας με τα βόδια του Γηρυόνη και τα δύο αδέλφια προσπάθησαν να του τα κλέψουν. Και οι δυο βρήκαν τον θάνατο από ο χέρι του Ηρακλή.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου