Το Φεγγάρι στο Δημοτικό Τραγούδι

Το Φεγγάρι στο Δημοτικό Τραγούδι

Λαογραφικά σημειώματα του Χρήστου Τούμπουρου

Στην ποίηση το Φεγγάρι χρησιμοποιείται συχνά και άλλοτε συμβολοποιεί την ομορφιά, άλλοτε παρουσιάζει... θετικά ή αρνητικά στοιχεία της ζωής.

Χαρακτηριστική, σχετικά με τις ιδιότητες του Φεγγαριού, είναι η αντίθεση από τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

«Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!/Είναι καλό το φεγγάρι, - δε θα φαίνεται/που άσπρισαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι/θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις./Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου./

Όταν έχει φεγγάρι, μεγαλώνουν οι σκιές μες στο σπίτι,/αόρατα χέρια τραβούν τις κουρτίνες,/ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη του πιάνου/λησμονημένα λόγια - δε θέλω να τ' ακούσω. Σώπα».

Στο Δημοτικό Τραγούδι υπάρχουν πολλές παρομοιώσεις του ανθρώπου ή μελών του ανθρώπινου σώματος με ουράνια σώματα. Συνηθέστερα είναι ο Ήλιος και το Φεγγάρι, είτε χωριστά είτε μαζί, που συμβολοποιούν κυρίως τη γυναικεία ομορφιά.

Συνήθως ο Ήλιος συμβολίζει την ομορφιά στο πρόσωπο και το Φεγγάρι τα ωραία στήθη.

«Βάνει τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη/Έχεις ελιά στο μάγουλο, κι ελιά στην αμασκάλη,/καταμεσής στα στήθια σου, τ’ άστρη και το φεγγάρι».

Πολλές φορές το Φεγγάρι συνοδεύεται από επίθετα. Έτσι, τονίζεται η λαμπρότητα και αποτυπώνεται η ομορφιά ως ύψιστο φυσικό και αισθητικό -βέβαια- αποτέλεσμα. (Αυγουστιάτικο, χρυσό, λαμπερό, ολοστρόγγυλο…).

Φεγγάρι Λαμπερό

«Εσύ ‘σαι ένας Ήλιος Φεγγάρι λαμπερό,/ μου θάμπωσες τη βλέψη και δεν μπορώ να διω».

Το έκπαγλο φως που εκπέμπουν ο Ήλιος και το Φεγγάρι θαμπώνουν τον ερωτευμένο, κάθε ερωτευμένο, περιορίζουν την όρασή του και τον τυφλώνουν.

Φεγγάρι Λαμπρότατο

«Φεγγάρι μου λαμπρότατο, γύρω γύρω κυκλωμένο,/τράβα λεβέντη μου , ωρέ τράβα το χορό./Αχ, αυτού ψηλά, ψηλά που περπατάς, και χαμηλά λογιάζεις,/τράβα λεβέντη μου, τράβα το χορό./Αχ, μην είδες τον ασίκη μου, τον άντρα της καρδιάς μου/που είναι στην ξενιτιά, ωχ δεν βρίσκω αλησμονιά./Αχ, εψές, προχτές τον είδαμε με μιαν άλλη στο πλευρό του/να μην τον καρτερείς να πας να παντρευτείς».

Επίσης, το Φεγγάρι χρησιμοποιείται στα νανουρίσματα μαζί με το αστρί και την αυγή.

«Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι,/κοιμήσου που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει».

Ακόμη χρησιμοποιείται και στα μοιρολόγια.

Φεγγάρι μου ολοστρόγγυλο, που πας να βασιλέψεις,/τη μάνα αφήνεις σκοτεινά κι αλλού θα πας να φέξεις.

Στο δημοτικό τραγούδι χρησιμοποιήθηκε, παραχρησιμοποιήθηκε –Αθαμανική αδεία η κατάχρηση του ρήματος- ως επιβοηθητικό στοιχείο επίτευξης ενός σκοπού.

«Φέξε μου φεγγαράκι μου/να πάω στην αγάπη μου./

Δεν είναι απλή μετάβαση ενός ερωτευμένου. Είναι κατάκτηση ψυχής.

Φέξε ψηλά και χαμηλά/γιατί είναι λάσπες και νερά».

Σηματοδοτεί τον αγώνα, τα εμπόδια, ακόμη και τοις θυσίες που απαιτούνται για την κατάκτηση του στόχου, «το αντάμωμα των ερωτευμένων».

Χαρακτηριστική είναι η παράκληση, αφού στο φεγγάρι ο ερωτευμένος/η εξομολογείται.

«Ορέ φεγγάρι μου αργά αργά/τα βήματα σου κόψε/κι άκου το κλάμα μιας καρδιάς/που χώρισε απόψε/

Στα πέρατα εκεί που πας/σε λαμπερό φεγγάρι/ριξ τον καημό μου σε γιαλό/

καημός να μην τον πάρει/Μην τύχει και τον δει η αυγή/και δεν ξαναχαράξει/ούτε κι ο ήλιος μην τον δει/

γιατί στρατί θ’ αλλάξει».

Στο φεγγάρι παρουσιάζεται ο πόνος, η αγωνία, το παράπονο και γενικά σ’ αυτό ΣΥΜΒΟΛΟΠΟΙΕΙΤΑΙ το συναίσθημα.

Τέλος, αρκετές σύνθετες λέξεις πλάστηκαν για την ομορφιά του παρομοιαζόμενου με το φεγγάρι προσώπου της ωραίας γυναίκας.

«Μικρή φεγγαροπρόσωπη, του ήλιου θυγατέρα,/συ μ' έκανες κι αρνήθηκα και μάνα και πατέρα,/σύρε να πεις στη μάνα σου να κάμει κι άλλη γέννα,/να κάψει κι αλλονών καρδιές πως έκαψε κι εμένα,/βασιλοπούλα να σου 'να δε θα 'χες τέτοια χάρη,/να σου ζυγίζουν το φλουρί με το μαργαριτάρι».

 

Χρήστος Τούμπουρος - Λογοτέχνης-Λαογράφος

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου