Μάχη Αγάθωνης

Η μάχη της Αγάθωνης το 1822

(Του Γιώργου Αθ. Σκούρα)

[Πίνακας: Γιάννα Ξέρα, λαϊκή ζωγράφος]

Πασίγνωστη στην Ελλάδα και σε όλα τα ταξιδιωτικά πρακτορεία είναι η Ιερά Μονή Αγάθωνος. Τα τελευταία μάλιστα μεταπολεμικά χρόνια έγινε πολύ γνωστή γιατί ο Ηγούμενος της Γερμανός Δημάκος τη μεταμόρφωσε σε μια όαση ανα­ψυχής και ένα φάρο σύγχρονου πολιτισμού.

Εκείνο όμως που δεν είναι γνωστό εί­ναι η προσφορά της Μονής στην Πατρί­δα μας και ορισμένα σημαντικά γεγονό­τα από την ιστορία της. Ένα τέτοιο ση­μαντικό γεγονός είναι η «Μάχη της Αγάθωνης» στις αρχές Μαΐου το 1822.

Στα χρόνια του Τουρκοκρατίας, στη Μονή Αγάθωνος, λειτουργούσε το Κρυ­φό Σχολειό καθώς και η Περίφημη Σχολή Αγάθωνος όπου δίδαξαν επιφανείς λό­γιοι. Οι μοναχοί εξυπηρετούσαν τους κατοίκους γράφοντας τους την αλληλο­γραφία, προικοσύμφωνα, συμφωνητικά αγοραπωλησίας κ.λπ.

Στη Μονή Αγάθωνος είχε το λημέρι του ο αρματολός Πατρατζικίου Μήτσος Κοντογιάννης πριν και κατά την Επανά­σταση του 1821.

Όλοι οι μοναχοί του Μοναστηριού από την αρχή της Επανάστασης του ‘21 πήραν μέρος στον αγώνα και ακολού­θησαν τους Ρουμελιώτες Οπλαρχηγούς. Ζώστηκαν το καριοφίλι και με το σταυρό και το Ευαγγέλιο στο χέρι, ψάλλοντας ευλογώντας και νουθετώντας τους αγω­νιστές, αγωνίστηκαν για «του Χριστού την πίστη την Αγία και της Πατρίδας την Ελευθερία». Από τους 35 μοναχούς, που ήταν τότε, μόνο 3 επέζησαν και επέ­στρεψαν στο Μοναστήρι το 1833.

Για την προσφορά αυτή της Μονής και των Μοναχών της οι Τούρκοι πυρπόλη­σαν και λεηλάτησαν το Μοναστήρι το 1822 όταν έγινε η «Μάχη της Αγάθωνης» μεταξύ του στρατού του Δράμαλη και των Ελλήνων Αγωνιστών.

Η Μάχη αυτή, της Αγάθωνης δεν είναι γνωστή και δεν αναφέρεται στις γνωστές ιστορίες της Ελληνικής Επανάστασης και στα συγγράμματα διαφόρων ιστορικών συγγραφέων. Αναφέρεται μόνο στα πιστοποιητικά και στις αιτήσεις των αγω­νιστών που είχαν υποβληθεί στην Επι­τροπή Εκδουλεύσεων για αμοιβή, απο­ζημίωση και σύνταξη για τις θυσίες που προσέφεραν στην Πατρίδα. Δυστυχώς οι  αγωνιστές από τη Φθιώτιδα δεν έγραψαν τα απομνημονεύματα τους και δεν έχουμε γραπτές πηγές με λεπτομέ­ρειες για πολλά ιστορικά γεγονότα και μάχες που έγιναν στη Φθιώτιδα.

Όταν τον Μάρτιο του 1822, ο Δράμα­λης ξεκίνησε από τη Λάρισα, με 36.000 στρατό, για να καταπνίξει την Επανά­σταση στο Μοριά, στρατοπέδευσε πρώτα στη Φθιώτιδα για ανασυγκρότηση με πρόγραμμα σε λίγες μέρες να φτάσει στον προορισμό του. Την Υπάτη θεωρού­σε ασφαλές φρούριο και εγκαταστάθηκε για να διευθύνει την Εκστρατεία του από εκεί. Παραλίγο να πιαστεί αιχμάλωτος στην επίθεση κατά της Υπάτης στις 2 Α­πριλίου.

Στο μεταξύ οι 15νθήμερες μάχες στην Αγία Μαρίνα και Στυλίδα, η δεύτερη ε­πίθεση κατά της Υπάτης στις 17 Απριλίου και άλλες μικρές μάχες στην περιοχή α­πασχόλησαν το Δράμαλη όλο τον Απρί­λιο. Οι δυνάμεις των Ελλήνων όμως κα­ραδοκούσαν να ξαναεπιτεθούν στο στρατό του Δράμαλη και να του αποκό­ψουν τις διαβάσεις και τους δρόμους α­νεφοδιασμού. Αυτό το επισήμανε ο Δρά­μαλης και αποφάσισε να εξασφαλίσει, πρώτα τα νώτα του και μετά να προχω­ρήσει.

  Έδωσε εντολή στους αξιωματικούς του να ξεκινήσουν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε όλη τη Φθιώτιδα για να ε­ξοντώσουν τις δυνάμεις των αγωνιστών Ελλήνων. Οι εκκαθαριστικές αυτές επι­χειρήσεις κράτησαν όλο το Μάη και τον Ιούνη, με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η   κάθοδος στο   Μοριά.  Συνολικά  στη Φθιώτιδα καθυστέρησε τέσσερες μήνες και έδωσε 30 μάχες, ενώ λογάριαζε πως μέσα σε δυο μήνες θα είχε καταπνίξει      την Επανάσταση στη Ρούμελη και στο Μοριά.

  Οι επιχειρήσεις εκκαθάρισης στη Φθιώτιδα άρχισαν από τη Μονή Αγάθωνος, Μετά τη 2^η μάχη της Υπάτης στις 17 Απριλίου 1822 οι Έλληνες αγωνιστές αποσύρθηκαν προς την Οίτη με κυριότερο λημέρι τους τη Μονή Αγάθωνος, όπου ο Κοντογιάννης είχε στήσει το στρατηγείο του. Εκεί, εκτός από τις δικές του δυνά­μεις, βρέθηκαν και άλλες δυνάμεις Ελλή­νων Αγωνιστών, όπως των οπλαρχηγών Πανουργιά, Σκαλτσοδήμου, Σαφάκα,     Σκαδήμα και λοιπών, μέρος δηλαδή της δύναμης των 2.500 ανδρών που επιτέθηκαν κατά της Υπάτης. Έμειναν στη Μονή Αγάθωνος με την προοπτική να βρουν ευκαιρία να καταλάβουν την ο­χυρή και δεσπόζουσα Υπάτη.

Αυτό το έβλεπε ο Δράμαλης γι’ αυτό πρώτα απ’ όλα αποφάσισε να ξεκαθαρίσει την απειλή κατά της Υπάτης. Έτσι σε λίγες μέρες και αφού ανασυγκροτή­θηκαν οι δυνάμεις του μετά τη μάχη της Υπάτης, άρχισε η επιχείρηση κατά των δυνάμεων των Ελλήνων που βρίσκονταν στη Μονή Αγάθωνος. Έτσι άρχισε η Μά­χη της Αγάθωνης, η οποία πρέπει να κρά­τησε μερικές μέρες.

Δεν έχουμε γραπτές μαρτυρίες για τη διεξαγωγή της Μάχης της Αγάθωνης. Από τη μορφή και την τοπογραφία του εδάφους και με τα λίγα που αναφέρο­νται από τον αγωνιστή Φαρμάκη, και α­πό έγγραφα αγωνιστών από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους και της Εθνικής Βι­βλιοθήκης, θα προσπαθήσουμε να ανα­συνθέσουμε τη μάχη.

Ο αγωνιστής Φαρμάκης γράφει ότι «έ­φτασε ο Δράμαλης με 15 χιλιάδες και όρμησαν κατά πάνω μας, όπου είμασταν στη θέση της Αγάθωνης». Πιστεύουμε ό­τι οι 15 χιλιάδες είναι μεγάλη δύναμη για να εκστρατεύσει κατά των αγωνιστών που βρίσκονταν στη Μονή Αγάθωνος.

Δεν αποκλείεται όμως να ήταν 15 χιλιά­δες γιατί όλη η δύναμη τους ήταν 30 χι­λιάδες. Το πολυάριθμο λοιπόν αυτό εκ­στρατευτικό σώμα που ξεκίνησε για τη Μονή Αγάθωνος χωρίστηκε σε δυο τμή­ματα γιατί δύο ήταν οι δρόμοι που οδη­γούσαν στο Μοναστήρι. Το ένα τμήμα ακολούθησε το δρόμο από Υπάτη - Ριγόζιανο - Μονή Αγάθωνος και το άλλο τμή­μα το δρόμο από Υπάτη - Αμαλώτα -Μονή Αγάθωνος.

Και στους δυο αυτούς δρόμους οι α­γωνιστές είχαν τοποθετήσει καραούλια με ορισμένη δύναμη για μια πρώτη από­κρουση σε περίπτωση αιφνιδιαστικής επίθεσης. Παλιά συνήθεια των κλεφαταρματολών να βγάζουν καραούλια ό­που στρατοπέδευαν.

Έτσι, μόλις τα καραούλια είδαν τους Τούρκους να φτάνουν σήμαναν συναγερμό. Το ένα μέτωπο, που ήταν στη θέ­ση του Προφήτη Ηλία στο Ριγόζιανο, φυσική οχυρή θέση, απέκρουσε την επί­θεση και συγκρότησε μια αρκετά ηρωική μάχη. Η μάχη αυτού πρέπει να κράτησε πολύ γιατί το έδαφος είναι τέτοιο που ευνοούσε την άμυνα και την απόκρουση των επιτιθεμένων Τούρκων.

Το άλλο μέτωπο ήταν κοντά στη Μο­νή, στα νότια και νοτιοδυτικά της, που ανέβαινε ο δρόμος από την Αμαλώτα. Και εδώ έγινε σκληρή μάχη γιατί οι Έλ­ληνες γνώριζαν καλά τον τόπο και είχαν πιάσει επίκαιρες και ασφαλείς θέσεις.

  Το πόσο κράτησαν τα δυο αυτά μέτω­πα δεν μπορούμε να το προσδιορίσου­με. Οι δυνάμεις του εχθρού ήταν πολυά­ριθμες και υπερείχαν και σε δύναμη πυρός. Μπρος στις υπέρτερες δυνάμεις του οι Έλληνες δεν ήταν δυνατόν να κρατή­σουν πολύ καιρό και τραβήχτηκαν προς το χώρο του Μοναστηριού. Εκεί συνέχισαν να μάχονται για να μην επιτρέψουν την είσοδο των βαρβάρων   μέσα στην Ιερά Μονή. Γύρω από το χώρο του Μο­ναστηριού δόθηκε η κυρίως μεγάλη και σκληρή μάχη και η άμυνα των Ελλήνων η ηρωική και πεισματώδης. Η άμυνα όμως αυτή δεν πρέπει να κράτησε πολύ καιρό γιατί η τοποθεσία δεν προσφέρο­νταν για άμυνα διαρκείας. Εξ άλλου ο ε­χθρός προχωρώντας με τον όγκο του θα απέκοπτε τους δρόμους υποχώρησης και τότε θα κινδύνευαν  να   περικυκλωθούν και να εξοντωθούν.

  Μπρος στον κίνδυνο, με προσοχή οι Έλληνες συμπτύχθηκαν  προς τη μεριά του χωριού «Λυχνό» και στη συνέχεια πιάσανε τη δασώδη περιοχή της Οίτης στις θέσεις Αετό και Πάθενα, όπου ήταν απρόσβλητοι από τον εχθρό.

Οι δυνάμεις του Δράμαλη, μετά τη μά­χη και τη σύμπτυξη των Ελλήνων στρά­φηκαν προς την Ιερά Μονή, στην Εκκλη­σία, στις αποθήκες και στα κελιά των μοναχών. Επιδόθηκαν με πρωτοφανή αγριότητα στη λεηλασία αρπάζοντας ότι έβρισκαν μπροστά τους. Αφού πήραν τα πάντα έβαλαν φωτιά να κάψουν ολό­κληρο το Μοναστήρι.

Μερικοί μοναχοί έμειναν στο Μονα­στήρι τους και με αυτοθυσία και απαρά­μιλλο ηρωισμό προσπάθησαν να δια­σώσουν ότι μπορούσαν. Ήταν όμως α­δύνατο να σβήσουν τις φλόγες. Όσους μοναχούς συνέλαβαν οι Τούρκοι τους κατέσφαξαν. Από την πυρκαγιά καταστράφηκαν κτήρια και συγκροτήματα, αποθήκες και κελιά, η Βιβλιοθήκη, τα αρχεία και η εκκλησία με τις σπάνιες α­γιογραφίες και τους καλλιτεχνικούς θη­σαυρούς. Από θαύμα σώθηκε η εικόνα της Παναγίας.

Στη μάχη της Αγάθωνης, όπως επικρά­τησε να την λένε οι αγωνιστές, ο εχθρός, που ήταν και επιτεθέμενος, είχε πενήντα (50) νεκρούς και πάρα πολλούς τραυμα­τίες. Οι Έλληνες είχαν μόνο τρεις νε­κρούς τους οποίους δεν κατόρθωσαν να πάρουν μαζί τους. Επίσης οι αγωνιστές πήραν πολλά λάφυρα και μία σημαία του εχθρού, σημαντικό για τους μαχό­μενους.

Παρόλη την καταστροφή που επέφερε ο εχθρός στο Μοναστήρι, η μάχη της Α­γάθωνης έδωσε θάρρος στους Έλληνες. Έδειξε για μια ακόμη φορά, πως μπο­ρούν να τα βάλουν με τις υπέρτερες δυνά­μεις του εχθρού και να φέρουν αποτέλε­σμα προκαλώντας φθορά στο στρατό του. Το σπουδαιότερο ότι οι Έλληνες εί­ναι αποφασισμένοι να κερδίσουν την ε­λευθερία τους και πως γι’ αυτήν θα α­γωνιστούν με όλες τις δυνάμεις τους.

Η Μάχη της Αγάθωνης, μπορούμε να πούμε, πως, ήταν η πρώτη σημαντική μά­χη που έδωσαν οι Έλληνες Αγωνιστές με τις δυνάμεις του Δράμαλη, όταν ξεκίνη­σαν τις επιχειρήσεις για την εκκαθάριση της Φθιώτιδας. Η συμβολή της στον ιερό αγώνα ήταν σημαντική. Συνέβαλε επίσης στην καθυστέρηση της εκστρατείας του Δράμαλη. Ήταν μια από τις 30 μάχες που έδωσαν οι Έλληνες κατά του Δρά­μαλη στη Φθιώτιδα. Δείχνει πως ο Δρά­μαλης δεν πέρασε «αντουφέκηγος» από τη Στερεά Ελλάδα.  

Η Ιερά Μονή Αγάθωνος και ο Σύλλο­γος Ιστορικών Μελετών Ιερού Αγώνα στη Στερεά, αποφάσισαν να στήσουν μνημεία στο χώρο της Μονής, για να θυμίζει στους προσκυνητές την προ­σφορά του Μοναστηριού στους αγώνες του Έθνους και τη Μάχη της Αγάθωνης το 1822.

Πηγή: «ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΣ», τ. 5, Δεκ. 1994

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου