Το μαντήλι του γάμου στο Μάνεση

ΤΟ ΜΑΝΤΗΛΙ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΣΤΟ ΜΑΝΕΣΗ

Γράφει ο Παναγιώτης Δημάκης, υπεύθυνος του

ιστορικού Αρχείου Δήμου Αμφικλείας & Ελατείας

Φωτο 1. Ο Στάθης Παπαναγιώτου από το Μάνεση, με το καράτικο άλογό του, γεμάτο αλκή, κομψός και ακμαίος, μας παρατηρεί από τα βάθη του χρόνου, έτοιμος να κερδίσει το μαντήλι του γάμου.

Μία φωτογραφία της 10ετίας του 1950 από το Μάνεση*, είναι η ευκαιρία, επαναφοράς στη συλλογική μας μνήμη, της κοινωνικής ζωής, μιας ένδοξου κώμης, που είναι γνωστή στη νεώτερη ελληνική ιστορία, από την Μάχη στο Αλησάκι** (το Αλησαχον αναφέρεται, ως δ.δ. του Δήμου Ελατείας το 1835) Μάνεσης την 20η Ιουλίου 1821, της οποίας η σημασία δεν υστερεί της Μάχης της Γραβιάς και λάμπει στην κοιλάδα του Κηφισού, με ανέσπερο φως. Οι κάτοικοι διετήρησαν αρκετά και επί μακρόν, πολλά από τα αρχετυπικά τελετουργικά του Γάμου, από τα οποία θα ξεχωρίσουμε, επ’ ευκαιρία, την ιπποδρομία των Βλάμηδων, όταν πρόκειται να πάρουν νύφη, από τα «ξένα», δηλαδή γειτονικούς οικισμούς τού χωριού, όπως εδώ η Μπέλεση, να προηγούνται ως «συχαρικιάρηδες», μέσα από τον κάμπο, καλπάζοντας μέσα σε χρυσά σύννεφα σκόνης, για το Μαντήλι, ένα ακριβό έπαθλο, όχι στην πραγματική του αξία, αλλά για την αξιοζήλευτη αναγνώριση της πρωτιάς, του αλόγου και της λεβεντιάς του νικητή, που η νύφη του παρέδιδε το έπαθλο Μαντήλι, για το οποίο επαίρεται ο Στάθης Παπαναγιώτου, καταγόμενος από παλαιά ιερατική οικογένεια, στο ιδιόγραφο σημείωμά του, που ήταν ύψιστη κοινωνική και αξιακή αναγνώριση, που απένειμε σπάνια, η κλειστή τοπική μικροκοινωνία.

Φωτό 4. Χάλκινος ίππος των Γεωμετρικών χρόνων αφιέρωμα στο ιερό της Αθηνάς Κραναίας παρά την Ελάτεια (Εθν. Αρχ. Μουσείο ΠΑΙΠΑΤΑΠ). Η λατρεία του ίππου στην χώρα της Ελάτειας είναι πανάρχαια και θεμελιώνεται με το αφιέρωμα αυτό στο ιερό της Αθηνάς Κραναίας αλλά και με μία άλλη αφιερωτική επιγραφή στην Αρχ. Συλλ. Ελάτειας, επί λίθου – βάθρου ανδριάντα, στον Ιππομέδοντα Ποσειδώνα θεό των υδάτων, σεισμών και αλογοδαμαστού.

Ανάλογοι ιππικοί αγώνες, γίνονταν και παλαιότερα από το Μάνεση, στη Μονή Αγ. Γεωργίου στο Λεύτα, για το μαντήλι ως έπαθλο πάλι. Στην αγροτική περιφέρεια Ελάτειας, οι κάτοικοι ανέκαθεν τιμούσαν τον ίππο, είναι γνωστό το ικανό ιππικό των Φωκέων (φωτό 4) που μετείχε στην εκστρατεία, με τον Μ. Αλέξανδρο. Οι εποχές άλλαξαν, οι ίπποι έγιναν μονάδες τεχνικής ισχύος, αποτάσσαντας την μαγεία της Ιπποσύνης και των Ιπποτών, διακριτικό ευγένειας αρχόντων και Βασιλέων. Με την ευφυΐα και ταχύτητα του, ο Ίππος, ήταν ένα ζώο αξίας, που το υπερέβαινε η κατοχή του, ενώ όσοι το αποκτούσαν, φρόντιζαν την ιπποσκευή του, την περιποίηση του, όχι μόνο στα πολεμικά αλλά και στα ειρηνικά έργα. Φυσικά δυνητικά μπορούσε, να βοηθά και σε πολλές και διαφορετικές γεωργικές εργασίες, αλλά γι’ αυτές συνήθως, χρησιμοποιούσαν άλλα ζώα, όπως το βόδι, το μουλάρι και τον γάιδαρο.
Η κοιλάδα του Κηφισού, ήταν ιπποτρόφος, λόγω της αφθονίας της βοσκής, στα εκτεταμένα υγρολίβαδα, και του επιπέδου κατάλληλου εδάφους, ...ο κάμπος τρέφει τ’ άλογα..., αλλά διασώζει, πολλά τοπωνύμια που το επιβεβαιώνουν όπως αλογολίβαδο, αλογόστρατα, αλογόρραχη, αλογοσούρτης κ.α. επίσης. Όλοι ασφαλώς δεν μπορούσαν να διατηρήσουν ένα τέτοιο ζώο, με μια συνακόλουθη κοινωνική παρουσία, αφού η κατοχή του, από τα αρχαία χρόνια σήμαινε την κατάταξη, στην ανώτερη κοινωνική τάξη, των ιππέων. Η αγάπη όμως και ο θαυμασμός, για το ζώο αυτό παρέμεινε, στο υποσυνείδητο όσων μπορούσαν μέχρι τέλους να το συντηρήσουν, χωρίς να το αντικαταστήσουν με μηχανοκίνητο.

Φωτό 2. Ιδιόγραφο σημείωμα Στάθη Παπαναγιώτου «ξεκινώντας για τον Γάμο του Κώστα Παπαναγιώτου στο Μπέλεση για το μαντίλι και το οποίο το πήρα αφήνοντας τους άλλους 50 μέτρα περίπου πίσω.

Φωτό 3. Η ετοιμασία του αλόγου για την ιπποδρομία του Μαντηλιού.

Έτσι οι τελευταίοι καβαλλάρηδες του κάμπου, όπως εδώ, έπαιρναν μιαν ευκαιρία, όπως τον Γάμο, για μία επίδειξη λεβεντιάς, υπερηφάνειας και ικανότητας, που δεν θα είχαν οι χειριστές αψύχων μηχανών, αφού το άλογο, ολοκληρωτικά συμμετείχε στη διαδρομή, γινόταν ένα σώμα με τον καβαλλάρη. Ο Στάθης Παπαναγιώτου είχε αυτή την ευκαιρία και την αποτύπωσε στις εντυπωσιακές Φωτό 1-2-3 και μας δίνει την εικόνα του θαυμάσιου αλόγου, με το γυαλιστερό τρίχωμα, ιπποσκευή και εφίππιο, μάλιστα υπάρχει σ’ αυτό επιμέλεια, το χειροποίητο του αργαλειού υφαντό επίστρωμα, έργο τρυφερής φροντίδας της συντρόφου του για τον καβαλλάρη, την άνεση και εμφάνισή του. Για το δεσμό του αλόγου με τον ιππέα, έχουν γραφτεί και ιστορηθεί πολλά διαχρονικά, ή επαναφέρουμε όμως εδώ, τους στίχους του δημώδους μεσαιωνικού άσματος, για τον ημιθανή λαβωμένο καβαλάρη, που καλεί και ομιλεί, με το άλογο του, δείγμα του δεσμού των, να σκάψει με τα αργυροπέταλά του, να τον σκεπάσει με χώμα, για να μην τον σκυλεύσουν οι εχθροί. «… πάρε Μαυρε μου το μαντήλι και το χρυσό μου δακτυλίδι, να τα δώσεις στην καλή μου, να με κλαίει όταν τα βλέπει…». Η καταγραφή μιας ψηφίδας, μιας πληροφορίας περί ενός δρώμενου, σ’ έναν μικρό οικισμό, δεν σχηματοποιεί βέβαια την τελετουργία του Γάμου, αλλά διασώζει ένα δρώμενο, για τους επερχόμενους, που με την ταχύτητα που παρατηρείται, ανατροπής, της κοινωνικής δομής, σε λίγο θα είναι σαν να μην υπήρξε ποτέ.

Φωτο: 5. Κεντημένη σκηνή Γάμου σε μαξιλάρι Ηπείρου, 

χειροπ. 17ο -19ο αι. Μουσείο Μπενάκη 21171.

....................................................................

* Μάνεση ή Μάνεσι, σε στρατηγική θέση της κοιλάδας του Κηφισού, αναφέρεται στα Τουρκικά φορολογικά αρχεία από την απογραφή του 1466μ.Χ. (Kiel-Sauerwein – Ost-Lokris ) που δεν σημαίνει ότι δεν προϋπήρχε, της τουρκικής απογραφής. Η ονομασία προέρχεται από ανθρωπονύμιο.
**Ο γνωστός Γάλλος περιηγητής F.Pouqueville,το έχει επίσης καταγράψει ως Ali-Pacho περί το 1805.Επίσης η απογραφή-Κτηματολόγιο της επαρχίας Τουρκοχωριου του 1830 καταγράφει 800 στρέμματα καλλιεργήσιμης εθνικής γης. (σχετικά βλέπε η Μάχη του Μάνεση Π.Γ.Δημακης 2012).

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου