Σκιάχτρα

ΣΚΙΑΧΤΡΑ

[Οι αχυρένιοι φύλακες των αγρών]

του Τάκη Ευθυμίου

Τα σκιάχτρα είναι οι προαιώνιοι και αμετακίνητοι φύλακες των καλλιεργήσιμων αγρών. Παραγεμισμένα με ταπεινό άχυρο & ντυμένα με αλλόκοτες στολές, αποτελούν το φόβητρο για τα πουλιά, τα τρωκτικά αλλά και για όσα θηράματα επιβουλεύ­ονται τους πλούσιους καρπούς και τη σοδειά των αγροτών.  

    Αποπνέουν άλλοτε φόβο και άλλοτε συμπάθεια, γι' αυτό ενέπνευσαν πανάρχαια μαγικοθρησκευτικά δρώμενα, αποθανατίστηκαν σε βιβλία, ταινίες και σε παιχνίδια. Τα σκιά­χτρα, όμως, δε νοιάζονται για προβολή και δόξα, παρά μονάχα να συμβάλλουν στην αεράμυνα και στην από εδάφους αναχαίτιση των λαίμαργων εισβολέων. Όλοι μας, λίγο - πολύ, από την παι­δική μας ηλικία κουβαλάμε μέσα μας πα­ραστάσεις που σχετίζονται με την ύπαρξη των σκιάχτρων, συνήθως με τη μορφή ενός αόρατου φόβου. Ακόμη, με­ρικοί από εμάς συμμετείχαμε στη διαδι­κασία κατασκευής και τοποθέτησης κάποιου αυτοσχέδιου σκιάχτρου σε περίοπτη θέση του αγρού μας, για καθαρά αποτρε­πτικούς λόγους έναντι των επίδοξων αρπακτικών.

    Δεκάδες πολύχρωμα και πολύμορ­φα σκιάχτρα φρουρούσαν τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις του χωριού μας και κυρίως τα μποστάνια του Νεοχωρακίου. Σήμερα, ελάχιστα εντοπίζονται μιας και οι καλλιέργειες περιορίστηκαν και τα αρπακτικά αφανίστηκαν. Σκιάχτρο σύμφωνα με τις εγκυκλο­παίδειες, είναι κάθε τι που χρησιμοποιείται για εκφοβισμό. Αναφερόμενο στον άνθρωπο, ορίζει τον κακοποιό και μεταφορικά τον άσχημο άνδρα ή γυναίκα. Σκιάχτρο είναι το μέσο αποτροπής πτηνών και τρωκτικών από τους αμπελώνες, τους κήπους και τους αγρούς. Κατασκευάζεται από κουρέλια και ανθρώπινα ομοιώματα.

    Η πρωταρχική χρήση των σκιάχτρων ήταν και παραμένει αποτρεπτική. Εκτός όμως από φρουροί της σοδειάς, αποτελούν και κεντρικά πρόσωπα σε δραματικές ιεροπραξίες που φθάνουν μέχρι τις μέρες μας. Ως κατασκευή, αλλά και ως λέξη, το σκιάχτρο ακολουθεί τον άνθρωπο από τα πρώτα του βήματα. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν σε πολλά έργα τους τα μορμολύκεια που προέρχονται από τη Μορμώ, ένα κακοποιό πνεύμα με ακαθόριστες ιδιότητες. Εξαιτίας του δαιμονικού αυτού, οι αρχαίοι πρόγονοι μας αποκαλούσαν μορμορωπό κάθε φοβερό στην όψη πλάσμα, μαζί και τα σκιάχτρα που έστηναν στα χωράφια τους.

Τα σκιάχτρα της αρχαίας Ελλάδας διατηρήθηκαν αιώνες και επέζησαν μέχρι τις μέρες μας, κουβαλώντας τον ίδιο πάντα τελετουργικό χαρακτήρα.

Οι ενδυματολογικές επιλογές περιέχουν, συχνά, τις πιο παράξενες δοξασίες. Πιστεύεται ότι τα σκιάχτρα είναι περισσότερο αποτελεσματικά αν τους φορέσουν ρούχα ενός κυνηγού, που φημίζεται για τη σκοπευτική του δεινότητα! Ομοίως, οι προβιές και οι σκελετοί θηραμάτων εχθρικών προς τους εισβολείς (Π.χ. λύκου, φιδιού ή κουκουβάγιας) πιστεύεται πως αναβαθμίζουν... το ρόλο του σκιάχτρου.

Τα σκιάχτρα ζουν στον αστερισμό της δεύτερης χρήσης. Φορούν πράγματα που έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί. Προπαγανδίζουν με τον τρόπο τους τα αγαθά της ανακύκλωσης, φορώντας στολές από τα πιο ετερόκλητα απορρίμματα. Είναι φύλακες - κελεπούρια και συμφέρουν από πολλές απόψεις: δε στοιχίζουν τίποτα, δεν έχουν απαιτήσεις, κατασκευάζονται με κέφι και μεράκι. Το σκιάχτρο είναι η έκφραση της ανθρώπινης φαντασίας. Για τους αγρότες και τους ιδιοκτήτες φυτωρίων και κήπων, η δημιουργική έκφραση βρίσκει λαμπρό πεδίο στην κατασκευή αυτών των ομοιωμάτων. Είναι τα ανώνυμα έργα απαράμιλλης λαϊκής τέχνης από στάχυα, λινάτσες, πλαστικά, τενεκέδες και παλιόρουχα.

Οι αχυρένιοι φρουροί έχουν γίνει παιχνίδια, παραμύθια, ταινίες και τραγούδια απαλλαγμένα από το στίγμα του φόβου. Από τις παιδικές μπομπονιέρες -μικρογραφίες σκιάχτρων με φυσικά υλικά, μέχρι τα διάσημα σκιάχτρα γνωστών παραμυθιών και κινηματογραφικών ταινιών, τα φόβητρα των αγρών μετατρέπονται σε δημοφιλείς ήρωες.

Σήμερα, τα σκιάχτρα δεν κατάφεραν, φυσικά, να γεμίσουν το αχυρένιο τους κεφάλι με μυαλό. Βρήκαν, όμως, τον τρόπο να ανατρέψουν τα δεδομένα, ν' αλλάξουν ριζικά ρόλο και να γίνουν οι κράχτες που, αντί να διώχνουν, προσκαλούν με τη φιλική τους εικόνα! Είναι τα σκιάχτρα που ξεφυτρώνουν στις εισόδους εξοχικών κέντρων, μαγαζιών με οπωροκηπευτικά προϊόντα, φυτωρίων και ανθοπωλείων, διαφημίζοντας με την παρουσία τους τα εμπορεύματα του χώρου.

Δίχως άλλο όμως, τα σκιάχτρα σε όλη την πορεία τους αποτέλεσαν αναπόσπαστο μέρος της αγροτικής ζωής, αναλαμβάνοντας πάντα αδιαμαρτύρητα το γνήσιο αποτρεπτικό τους ρόλο. Οι χωριανοί μας, έτσι τα θυμούνται και αναμφίβολα, γι’ αυτόν το ρόλο τους τα χρειάζονται.