Μάγκες και ...Κουτσαβάκια (1)

ΜΑΓΚΕΣ και ...ΚΟΥΤΣΑΒΑΚΙΑ (1)

-Περιοδολόγηση στο Ρεμπέτικο- 

[Του Μπάμπη Μώκου]

Μαγκιά. Τι είναι μαγκιά; Τα λεξικά ...ζαλίζονται. Αδυνατούν να προσδιορίσουν ετυμολογικά τη λέξη. Εννοιολογικά οι ερμηνείες δίνουν και παίρνουν. Ο καθένας προσδιορίζει τον όρο κατά πως τον βολεύει, κατά πως τον... εξυπηρετεί. Αν αποπειραθούμε απλή ερμηνευτικά θεώρηση, μαγκιά θεωρείται η συμπεριφορά του μάγκα.

 Όλα αυτά έχουν την εξήγησή τους, γιατί με τον όρο, τη λέξη ως τα σήμερα όλοι μας θεωρούμε τη μαγκιά ταυτισμένη με την... εξυπνακίστικη συμπεριφορά  που υπερβαίνει τη σκέψη-τη διάθεση του κοινού νου, καταφέρνοντας να  εφευρίσκει και να εφαρμόζει λύσεις πρωτότυπες, συχνά αδιάκριτα ευχερείς  και εν τέλει μάλλον ημινομιμοφανείς. Πολλοί και όχι άδικα ταυτίζουν τη μαγκιά με την ...κομπίνα, τη λαμογιά, το δόλο, τον υπέρτατο εγωκεντρισμό. Κατά την άποψή μου μαγκιά είναι ο καθαρός λόγος, να είσαι στις εξηγήσεις σου "σπαθί", απλός, ευγενικός, ειλικρινής, ανιδιοτελής και προπάντων έντιμος και αλληλέγγυος απέναντι στους συνανθρώπους σου.

  Στο ρεμπέτικο, η λέξη "Μαγκιά" είναι ίσως η πιο ...πολυφορεμένη έκφραση. Τώρα, στη μουσική παρέα, αλλά και παρά έξω, δυστυχώς πολλοί ταυτίζουν την εν γένει στάση τους με τη "μαγκιά".

Σ’ αυτούς και για αρχή είναι σκόπιμο να τους αντιπαραθέσω το τραγούδι της Μαριώς "Ο Μάγκας ξεχωρίζει", γραμμένο πριν λίγα χρόνια στη Θεσσαλονίκη: "Μάγκας αν είσαι φίλε ποτέ δεν θα το λες. Ο κόσμος θα σε κρίνει και συ δεν πάει να ...λες!.."

Έτσι, για να ξέρουμε  «σε τι νερά θα ταξιδεύουμε!»

Σχετικά τώρα με την προέλευση της λέξης "μάγκας", δεν είναι ευκρινής ο ετυμολογικός, αλλά και θεματολογικός προσδιορισμός της. Πληροφοριακά στοιχεία αναφέρουν ότι ετυμολογικά  έχει ρίζα λατινογενή από τον όρο Magister=ευνοούμενος της Αυλής, ανώτατος αξιωματούχιος, πολιτικοθρησκευτικός σύμβουλος  της ύστερης Ρωμαϊκής εποχής και στη συνέχεια της Βυζαντινής. Πρόσωπο αποκρουστικό, φόβητρο, με εξουσία διοικητική απεριόριστη και ανεξέλεγκτη. "Αρχιρουφιάνος", αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών, με "περιβάλλον" της απόλυτης επιλογής του. Έδινε λόγο, απολογισμό, απευθείας  στον "πρώτο" κρατούντα της αυτοκρατορίας και μόνο σ’ αυτόν. Οι notam του (διαταγές με επίπλαστο νομικό ένδυμα) προκαλούσαν ιδιαίτερη "λαϊκή συστολή" -διάχυτο κοινωνικό φόβο και είχαν εφαρμογή που δεν σήκωνε ...αντίρρηση- "αξιωματικές".

Ιδιαίτερα αναφέρεται ο Μέγας Μάγιστρος των Οφικκίων (ειδικών προνομίων) Magister Officiorum. Το αξίωμα, ο τίτλος έπαψε να αναφέρεται μετά τα μέσα του 13^ου αιώνα. Σήμερα συναντώνται σαν αξιωματούχοι οι Μεγάλοι Μάγιστροι των Ναϊτών Ιπποτών.

Άλλη πληροφορία-δοξασία, ορίζει την προέλευση από τον όρο Maga=άτακτη "αλβανική" πολεμική ενωμοτία. (Δεν είναι ακριβές γιατί οι Maga ήταν επιλεγμένοι ρωμαϊκοί αυτόχθονες σκληροτράχηλοι φρουροί, ορεινής-σχεδόν απρόσιτης περιοχής, καταγωγής από την πλέον δυτική Ρωμαϊκή περιοχή ALBA, κοντά στα Λευκά Όρη  και όχι Αλβανοί. Ο Ν. Ανδριώτης αποδίδει τον όρο στο λατινικό Mango-Magnis.

Στην Αθήνα, τον Πειραιά, αλλά και σε άλλες μεγάλες πόλεις, μετά το 1924 συγκροτήθηκαν  ομάδες από περιθωριακούς και παράνομους, κυρίως κατα τα πρότυπα των παλιών κουτσαβάκηδων. Οι ίδιοι σύμφωνα με τον ιδιόμορφο κώδικα συμπεριφοράς τους ονόμασαν αυτές τις ομάδες "Μάγκες": ("Η Μάγκα του Ψυρρή", "Η Μάγκα των Βούρλων", "Η Μάγκα της Ν. Ιωνίας Βόλου" κ.α.).

Για το Λαϊκό Αστικό Τραγούδι, ο τύπος του Μάγκα αρχίζει να αναδεικνύεται  γύρω στα  1924-1928. Αφορά το αρσενικό των υποβαθμισμένων λαϊκών στρωμάτων, μορφή με συμπεριφορά ιδιόμορφη-ιδιότυπη στην εκφορά του λόγου (αργκό) και στο ντύσιμο κατά το πρότυπο των παλιών κουτσαβάκηδων. Λαϊκής επί το πλείστον προέλευσης, αγράμματος, νταής, για πολλούς ψευτοπαλληκαράς, κουτσαβάκι -κατα μίμηση-, "μπελαλής", προκλητικός, ύποπτος στην "πιάτσα" σε κάθε θέση και κοινωνική παρουσία. Άτομο που χρησιμοποιεί οποιοδήποτε μέσον και τρόπο, θεμιτό η αθέμιτο, προκειμένου να επιβιώσει και να τύχει "ειδικής" αναγνώρισης στην πιάτσα.

Για τον όρο "μάγκα" σαν ομάδα από ρεμπετοπαίχτες κάνει αναφορά ο Ηλίας Πετρόπουλος  στο βιβλίο του "Ρεμπέτικα Τραγούδια", όπου μιλά για τη "Μάγκα του Ψυρρή" και  τη "Μάγκα του Πειραιά", επιχειρώντας να διευκρινίσει αν μουσικά και κατά 

νοοτροπία το Ρεμπέτικο Τραγούδι είναι Λαϊκό Αστικό ή του περιθωρίου. Ο ίδιος επίσης επισημαίνει  την ιδιομορφία συμπεριφορών και νοοτροπίας των τότε συμπαθούντων λαϊκών ομάδων προς το συγκεκριμένο μουσικό είδος. (Σχετ. τραγούδι: "Είμαι ο Μάγκας του Ψυρρή". Συνθέτης ο Αντώνης Διαμαντίδης 

(Νταλγκάς). Στο τραγούδι ο Τέτος Δημητριάδης. Ηχογράφηση στην Αθήνα το 1932. Παίζει αρμόνικα ο Α. Αμιράλης ή "Παπαντζής" και κιθάρα ο Γιώργος Καρράς. Δίσκος VICTOR VI-58071).

                     Μάγκας είμαι απ’ του Ψυρρή

                     που με τρέμουνε πολλοί.

                     Είμαι ένας μάγκας ξακουστός     

                     κι από τον κόσμο ζηλευτός.

                                          #

                     Στο παιχνίδι σαν θα μπω 

                     δεν μπορώ να σας το πω.

                     Όλοι στρίβουν να με δουν

                     για να μη ρεζιλευτούν.

                     Δεν ξέρουν πως τους το ξηγώ,

                     γι’ αυτό, μου κάνουν τον κουτό.

                                           #

                     -Να ζήσει η μαγκιά !..

                     -Γεια σου Παπαντζή μου..

                     -Γεια σου κι εσύ Καρρά!...

Στην πορεία του χρόνου, ο όρος μάγκας αποκτά για τον νεοέλληνα τον χαρακτήρα του ...ξύπνιου, του καταφερντζή, του "εξηγημένου", του σωστού, αυτού που, δυστυχώς, "όλα τα σφάζει, όλα τα... μαχαιρώνει", που γενικά "καθαρίζει" ..Έτσι "η μαγκιά" ταυτίζεται στους καιρούς μας με την συνέπεια, τη "μπέσσα", το "κιμπαρλίκι", τον "τσαμπουκά" και "μπολιάζει" ύποπτα, αρρωστημένα τις ανθρώπινες σχέσεις.

Έτσι, πολλοί, κατά δήλωσή τους "περπατημένοι", θεωρούν τον μάγκα "έμπειρο", "υποψιασμένο" για το κάθε τι φανερό ή ...κρυφό στην πιάτσα, άτομο "παντός καιρού", καταξιωμένο, με αναμφισβήτητο "ειδικό βάρος".

Γι' αυτό το τελευταίο, ο καθένας ας κρατήσει την άποψή του, ας βγάλει τα συμπεράσματά του. Στην κοινωνία όμως "ο μάγκας" δεν είναι ...κλειδί, είναι ...αντικλείδι, άρα; Κατά την άποψή μου, μάγκας (για όσους βέβαια αποδέχονται - υιοθετούν τον χαρακτηρισμό η τη λέξη), είναι ο καθαρός, ευθύς άνθρωπος, ο ανεπηρέαστα γνωστικός  διαχειριστής της ανθρώπινης ευαισθησίας και σκέψης των συνανθρώπων, που δεν έχει ανάγκη από αναγνώριση, στήριξη, υπεράσπιση παραίνεση, συμβουλή ή προστασία κάποιων σκόπιμα... αφελών, πονηρών, ημιμαθών ή ...πολυμαθών...ειδικών  και συνηθέστατα; ύποπτων ή "λούμπεν" κοινωνικών στοιχείων.(Προσωπικά δεν αποδέχομαι  ούτε τον όρο, ούτε τη χρήση του. Το θεωρώ σκόπιμο, παρελκυστικό λεκτικό άλλοθι).

"Μαγκιά", κατά την άποψή μου, είναι υγιής φιλοσοφία; τρόπου ζην. Αν υπάρχουν μάγκες σήμερα; Και βέβαια υπάρχουν. Είναι όμως μάγκες με αρχ... και όχι αρχ... μάγκες.

Αλλά αυτά δεν είναι του παρόντος. Η κοινωνία, δυστυχώς "ανεβάζει" ή "κατεβάζει"ανθρώπους, σπιλώνει υπολήψεις η εκθειάζει ...ανθρωπάρια, με βάση το τι  φαίνονται και όχι το τι πραγματικά είναι. Μέχρι να έρθει η στιγμή, η ώρα  της κάθαρσης, της νέμεσης. Και τότε;

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου