Ο Ναός Κοίμησης Θεοτόκου Μεγάλης Κάψης

Ένα ενδιαφέρον μνημείο στη Μεγάλη Κάψη της Δ. Φθιώτιδας:

Ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου

Του Νίκου Παπαδιονυσίου, Μεταλλειολόγου 
και Μεταλλουργού Μηχανικού Ε.Μ.Π.  

Ο Ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, η Παναγία του νεκροταφείου της Μεγάλης Κάψης, ανεγέρθη το 1693 από τον επίσκοπο Νέων Πατρών (Πατρατζίκι κατά την Τουρκοκρατία, μετέπειτα Υπάτης) Ιωαννίκιο, όταν οι Τούρκοι επέτρεψαν την ανέγερση εκκλησιών. Ο Ιωαννίκιος διέμεινε στο χωριό από το 1690 για τον φόβο τους την σκοτεινή αυτή περίοδο του τέλους ειδικά του 17^ου αι. με 18^ο και τις φονικές αντιπαραθέσεις στην περιοχή Φθιώτιδα- Ευρυτανία Βενετών, Τούρκων και Ελλήνων εξωμοτών.

Πέθανε το 1693 και τάφηκε σ’ αυτό, σημαδεύοντας πιθανά και την χρήση του χώρου του ναού σαν χριστιανικού νεκροταφείου.

Το νεκροταφείο, πιθανό να χρησιμοποιούταν από παλιότερα, τα χρόνια του κοινού χωριού Μεταξά των τριών μετέπειτα χωριών, Μεγάλη Κάψη, Μεσαία Κάψη, Πέρα Κάψη (Τυμφρηστός), με χρήση κάποιου μικρού παρεκκλησιού ή και πολύ παλαιότερα, σε χρόνια παγανιστικά.

Θυμάμαι, παιδί, ότι καθώς παρακολουθούσα με μεγάλους τη διάνοιξη του δρόμου περί το 1951-52 από τη δημοσιά Λαμίας- Καρπενησίου, με το Σχέδιο Μάρσαλ, έναν μικρό προωθητή γαιών να σκάβει δίπλα κι΄ έξω από τα γνωστά όρια του νεκροταφείου, πολλά οστά από άγνωστους τάφους, χωρίς κάποια επισήμανση, σταυρό ή έστω πέτρα, κατηφόριζαν στο εύφορο πρανές εκσκαφής από κοκκινόχωμα.

Αυτό δήλωνε την επί πολλά χρόνια χρήση του χώρου.

Είναι παλιότερος του Αγίου Δημητρίου στο Μαυρίλο(1728), του Αγίου Νικολάου στη Ζιώψη (1738) και της Μεγαλοκαψιώτισας Αγίας Τριάδας (1749). Αυτό σημαίνει ότι με κάθε τρόπο πρέπει να προσεχθεί και ν’ αναδειχθεί η φήμη του. 

Μια ταφόπλακα του 1747, σκαλισμένη σε ιλυόλιθο, συνηθισμένη πέτρα του χωριού, μαρτυρά με την ύπαρξη και λατινογενών στοιχείων γλώσσας και κατοίκηση και συνύπαρξη στον Μεταξά μάλλον, αρκετά πριν τον 17ο αιώνα, και Βλάχων και Σαρακατσάνων.

Η παλιά εκκλησιά κάηκε με την μεγάλη πυρκαγιά του 1944 που ξεκίνησε από τις Ράχες Τυμφρηστού. Ο αέρας την έσυρε στα Κάψια. Σύμφωνα με ακούσματα παιδικά, κάτι που ήταν και είναι αποδεκτό απ΄  όλους σχεδόν τους παλιούς συγχωριανούς, ένα ρέτσι που εκτοξεύτηκε από ψηλά, την έφερε στην Παναγιά.

Επομένως όχι από τους Γερμανούς ή ..«αυτανάφλεξη» ουσίας (κερί αναμμένο- ξεχασμένο ή κάτι άλλο) μέσα στην εκκλησιά σύμφωνα με τελευταία άποψη που άκουσα.

Το μόνο που μπορεί να σκεφτεί κάποιος γνώστης της ιστορίας της περιοχής σχετικό με την άποψη εμπρησμού της από τους Γερμανούς, είναι ότι εκείνο το διάστημα έγιναν μάχες στις Ράχες, μακριά από την εκκλησιά, μεταξύ οπλιτών της Εθνικής Αντίστασης και Γερμανών με συνέπεια και την πυρκαγιά.

Την αποκατάστασή της ανέλαβαν αφιλοκερδώς μάστορες του χωριού. Οι ξυλουργοί, μαζί με τ’ άλλα, ανέλαβαν και το τέμπλο.

Ο λεπτουργός, εκκλησιαστικός ξυλογλύπτης Στέλιος Υφαντής, ο παππούς μου, ηλικίας τότε κοντά στα 80, ανέλαβε τα όποια τεχνικά ξυλόγλυπτα του, όχι ιδιαίτερης καλλιτεχνικής σημασίας. Μέρος της εργασίας του παρακολούθησα παιδί αρχές 10ετίας 1950.

Στις φωτό που επισυνάπτονται, παρουσιάζεται το ενδιαφέρον ιερό του και τεχνικά δομικά στοιχεία από ιλυόλιθο που περισυλλέχθηκαν και επανατοποθετήθηκαν, σωστά ή εμφανώς αταίριαστα.                                               

  Ο περίφημος «δένδρος της Παναγιάς»

Εντυπωσιακή είναι η χλωρίδα του χώρου. Μια ζούγκλα από ψηλές βελανιδιές (δένδρα), μαζί τους και ο περίφημος «Δένδρος της Παναγιάς», ο αρχαιότερος της Δυτικής Φθιώτιδας.

(Πρωτοδημοσιεύθηκε περιληπτικά στο περιοδικό

«τα Μεγαλοκαψιώτικα» του 2012)

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου