Ο "Μάρτης" & η εμπειρική διάγνωση ασθενειών

Ο «Μάρτης» ως μέσο πρόληψης & εμπειρικής διάγνωσης παιδικών ασθενειών

Επειδή το έθιμο του «Μάρτη» επιδέχεται και επιστημονική εξήγηση για τη διάγνωση και πρόληψη παιδικών ασθενειών, δημοσιεύουμε σχετικό άρθρο από το περιοδικό ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ που μας έστειλε ο αγαπητός συνεργάτης Ηλίας Τσέλος, για όσους ενδιαφέρονται για περισσότερα στοιχεία. Τελικά, αποδεικνύεται ότι ο πάνσοφος λαός μας τίποτε δεν πράττει στην τύχη, όλα έχουν την εξήγησή τους, άλλο αν τα περισσότερα ξεχάστηκαν στο διάβα του πανδαμάτορα χρόνου!

[Επιστημονική προσέγγιση του πρωτομαρτιάτικου εθίμου]

ΤΑ ΕΘΙΜΑ της πρώτης Μαρτί­ου συγκαταλέγονται και οι εφαρμογές μιας ενστικτώδους πρακτικής ια­τρικής, που οι μητέρες ασκούσαν τελετουργικά, σαν λατρεία, για να προστα­τεύσουν την υγεία των παιδιών τους.

Από παραδομένη πείρα αιώνων, ή­ταν γνωστές οι ευεργετικές επιδράσεις της ηλιακής ακτινοβολίας στην ψυχο­σωματική ανάπτυξη, αλλά και η βλα­πτική επίδραση του ήλιου ορισμένες ε­ποχές του χρόνου.

Οι έξι πρώτες μέρες του Μαρτίου, οι «δρίμες», όπως τις λέει ο λαός. είναι μια τέτοια περίοδος. Πραγματικά, διάφο­ρες παθήσεις των μηνίγγων και του ε­γκεφάλου που οφείλονται στη Β ομάδα των αρβοιών, δηλαδή των αρθροποδογενών λοιμώξεων από διηθητικούς ι­ούς, παρατηρούνται πάντα τις πρώτες ημέρες του Μαρτίου, οπότε οι ιοί έχουν βιοτρόπους ιδιότητες αν υπάρχει υπε­ραιμία των μηνίγγων, η οποία συμβαί­νει όταν ένα παιδί εκτεθεί πολλή ώρα στον ήλιο.

Από τη νευροφυσιολογία και νευροχημεία γνωρίζομε ότι η παρατεταμένη έκθεση του προσώπου, του λαιμού και των χεριών στον ήλιο τις πρώτες ημέ­ρες του Μαρτίου, μπορεί να προκαλέ­σει στα βρέφη και τα μικρά παιδιά, α­ντανακλαστικά, την παραγωγή μιας σειράς νευροχημικών ουσιών (πολυπε­πτιδίων) που τους προκαλούν υπερδιέ­γερση, λόγω υπεραιμίας των μηνίγγων. Η αντανακλαστική υπεραιμία των μηνίγγων με τη δράση των ουσιών αυτών ευνοεί την ανάπτυξη μηνιγγίτιδας.

Ο «Μάρτης»

Ο «Μάρτης» είναι ένα βραχιολάκι, δακτυλίδι ή περιλαίμιο που οι μανάδες έφτιαχναν με δίχρωμη κλωστή, κυρίως λευκή και κόκκινη, και την πρώτη Μαρτίου το φορούσαν στα παιδιά τους όλο το μήνα, «για να μην τα μαυρίσει ο ήλιος». Κάθε βράδυ, μετά το παιχνίδι στον ήλιο. έβαζαν το παιδί να υψώσει το κεφάλι του. να περάσει τον αριστερού αντίχειρα από τον «Μάρτη» του λαιμού, να βγάλει τη γλώσσα του έξω και να αφήσει απότομα τον «Μάρτη». Αν δεν πρόφτανε να κάμψει απότομα τον αυχένα και να πιάσει τον «Μάρτη» με τη γλώσσα, αυτό σήμαινε δυσκαμ­ψία του αυχένα, πρώτο σύμπτωμα της Εαρινής χοριομηνιγγίτιδας, μιας νόσου που στη συνέχεια, εμφανίζει υψηλό πυρετό (καψάδα) και τελικά, σε μεγά­λο ποσοστό αυτοϊάται. Τα παιδιά αυτά τα έλεγαν καψαλάκια. Απ' αυτό λεγόταν κι ο Μάρτης Καψομάρτης και Λολομάρτης. γιατί από παρόμοιες επιδη­μίες άφηνε πολλά παιδιά λολά και καψαλάκια ή κάψαλα. Η εμπειρική αυτή διάγνωση, το «Μάρτωμα». ήταν το πρώτο βήμα για την προφύλαξη και τη θεραπευτική αντιμετώπιση της μηνιγγί­τιδας.

Η ευαισθησία, ιδίως των βρεφών και των παιδιών, στην ηλιακή ακτινοβολία προδίδει και τον βαθμό ευερεθιστότη­τας του αυτόνομου νευρικού συστήμα­τος. Στις αρχές Μαρτίου τα 70-80% των υπεριωδών ακτινών εισχωρούν στο δέρμα και επιδρούν στη βιολογική κινητοποίηση της λέμφου. Με τον μη­χανισμό αυτό κενούται ο σπλήνας και μέρος του μυελού των οστών. Τα πλα­σμώδια της ελονοσίας, κρυμμένα όλο τον χειμώνα, έρχονται έτσι στην περι­φερική κυκλοφορία και ελευθερώνεται αιμοσιδηρίνη. Αυτό έχει ως αποτέλε­σμα οξειδωτικές εξεργασίες στο δέρμα.

Αποβάλλονται χαλκοπράσινα οξείδια, τα οποία απορροφά η λευκή κλωστή του «Μάρτη» και χρωματίζεται ενδει­κτικά. Γι' αυτό «Μάρτης» χωρίς άσπρη και κόκκινη κλωστή δεν νοείται, ενώ α­παγορεύεται η πράσινη κλωστή.

Η περίδεση - στον καρπό, το δάκτυ­λο ή το πόδι και αρκετά σφικτή - γίνεται την ανατολή, πριν φανεί ο ήλιος και αποσκοπεί να προσδιορίσει την κι­νητοποίηση της λέμφου. Αυτό έχει με­γάλη σημασία, ιδίως σε παιδιά με φυ­ματιώδη αδενοπάθεια. Η απότομη, πα­ρατεταμένη έκθεση στον ήλιο προκαλεί οίδημα του δέρματος και ευερεθιστό­τητα τέσσερις φορές περίπου ισχυρότε­ρη, που μπορεί να οδηγήσει σε αναζωπύρωση μιας πνευμονικής φυματιώσε­ως. Στην περίπτωση αυτή το παιδί χά­νει βάρος, οπότε ο «Μάρτης» αντί να σφίγγει τον καρπό, χαλαρώνει.

«Μαρτόλα»

Την πρώτη του Μάρτη, οι μητέρες που είχαν παιδί ηλικίας έως 3 ετών πριν το βγάλουν στον ήλιο τού άλειφαν το πρόσωπο με το «Μαρτόλα». ένα εί­δος χυλού από γάλα αγελάδας και καλαμποκόλευρο, «για να μη το πιάσει λοιμικό», προφανώς όχι κάποια λοι­μώδης νόσος αλλά η οξεία επιγλωττίτιδα (λαιμικό), νόσος θανατηφόρα για τα βρέφη και τα νήπια, που τα περισ­σότερα κρούσματα της (70%) παρατη­ρούνται Μάρτιο και Απρίλιο. Όταν την εποχή αυτή το παιδί εκτεθεί απροστά­τευτο πάνω από δύο ώρες στον καυτό ήλιο, το ερέθισμα από την ακτινοβολία πάνω στα νεύρα του προσώπου του συντελεί στην παραγωγή. μέσα από νευροχημικούς μηχανισμού, διαφό­ρων πολυπεπτιδίων. τα οποία προκαλούν, μέσα από τον άξονα υποθαλάμου-υποφύσεως-επινεφριδίων τον με­ταβολισμό και την καύση των κορτικο­ειδών. Με τον τρόπο αυτό τη νύχτα, α­πό το μεσονύκτιο μέχρι τις 4 περίπου το πρωί - οπότε η σχέση παρασυμπα­θητικού και συμπαθητικού νευρικού συστήματος είναι χαμηλή - παρατηρεί­ται πτώση της κυκλοφορούσα; κορτι­ζόνης μέχρι σχεδόν το μηδέν. Εκείνες ακριβώς τις ώρες, λόγω της ένδειας της κορτιζόνης, εκδηλώνεται αντανακλα­στικά η οξεία αποφρακτική επιγλωττίτιδα. Σ' αυτό υποβοηθεί και η τοπική παρουσία των διαφόρων διηθητών ιών και των μικροβίων.

Το «Μαρτόλα» λειτουργεί ως προ­στατευτική ασπίδα, φιλτράροντας την ηλιακή ακτινοβολία, αλλά και ως βιο­λογικό χρωματόμετρο, που επιτρέπει στη μητέρα να παρατηρεί το ποσό της ακτινοβολίας που δέχεται το παιδί, γνωρίζομε ότι μόνο το καλαμποκάλευρο έχει την ιδιότητα να δρα. με την επί­δραση των φωτοερεθισμάτων του ήλι­ου, ως φωτοδυναμική ουσία και να αλ­λάζει χρώμα.

 

«Χελιδονίσματα»

Η ενθάρρυνση επίσης των παιδιών να τραγουδούν τα «Χελιδονίσματα» σαν ένα είδος καθαρογλωσσήματος. εί­χε επίσης ιατρική σημασία για διαφορι­κή διάγνωση τυχόν δυσαρθρίας ή δυ­σλεξίας κ.λπ., που είναι από τα πρώτα συμπτώματα της ρωσικής εγκεφαλίτιδας και χοριομηνιγγίτιδας και ενδεικτι­κό προσβολής από τη λοίμωξη. Τα καθαρογλωσσήματα έχουν μεγάλη σημα­σία για τη διάγνωση πολλών παθήσεων του κεντρικού νευρικού συστήματος στα παιδιά, που εκδηλώνονται με δυ­σαρθρία.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Οικονομόπουλου Χ. Θ., 7α παιδικά έ­θιμα π/ς 1ης Μαρτίου. Η ιατρική ερμηνεία τους (ανάτυπο από το Δελτίο Α' Παιδιατρικής Κλινικής του Πανε­πιστημίου Αθηνών, τ. 32, τχ. 3, Ιού­λιος- Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1985. Του ίδιου, Πράξεις και ενέργειες της Πόντιας μητέρας την Πρωτομαρτιά και η ιατρική ερμηνεία τους (ανάτυ­πο από το Αρχείον Πόντου, τ. 38: Α' Συμπόσιο Ποντιακής Λαογραφίας, Αθήνα 12-15/6/1981).

Συγγραφέας: Χρήστος Θ. Οικονομόπουλος, Δρ. Παιδοχειρουργικός, τ. Επιμελητής Πανεπιστημίου Harvard

Πηγή: «Επτά ημέρες», εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, τόμος ΜΗ΄

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου