Το Νεχώρι Υπάτης κατά των Τούρκων

Το Νεχώρι Υπάτης κατά της τουρκικής σκλαβιάς

(Του Γεωργίου Αθ. Σκούρα)

Το Νεχώρι είναι ένα χωριό που βρίσκεται κοντά στην κορυφή της Οί­της στα σύνορα της Φθιώτιδας μα την Παρνασσίδα και Δωρίδα. Η επίσημη ονομασία του στους χάρτες και στα κιτάπια της πολιτείας είναι Νεοχώριον Υπάτης. Είναι χτισμένο ανάμεσα σε απρόσιτες και δασώδεις βουνοκορφές που σχηματίζονται από την Οίτη και τα Βαρδούσια με τους ορεινούς όγκους των οροσειρών τους και έχει 1300 μέτρα υψόμετρο.

Η τοποθεσία του αυτή προσδιορί­ζει και το ρόλο που έπαιξε τόσο στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στους αγώ­νες του έθνους για την απελευθέρωση, όσο και στα χρόνια της Μεγάλης Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Ήταν πάνω στην κεντρική οδική αρτηρία μεταξύ Φθιώτιδας-Θεσσαλίας και Βόρειας Πελοποννήσου, καθώς και στο πέρασμα από την Ευρυτανία -Άγραφα για την Παρνασσίδα-Βοιωτία. Από το Νεχώρι περνούσαν βασικοί πλακόστρωτοι δρόμοι¹: Ένας από Νταουκλί (Δομοκό) - Ζητούνι - Πατρατζίκι - Μονή Αγάθωνα - Νεχώρι -Μακρυκάμπι - Μουσουνίτσα - Λιδορίκι. Άλλος από Ήπειρο - Θεσσαλία - Ρεντίνα - Μακρακώμη - Βίστριτσα (δεξιά ή αριστερά) - Μακρυκάμπι - Μουσουνίτσα - Λιδορίκι. Από το Λιδορίκι ένας δρόμος κατέληγε στη Ναύπακτο - Ρίο - Παλιά Πάτρα κι ένας άλλος στην Ερατεινή - Αίγιο (Βοστίτσα).

Τρίτος δρόμος ήταν από Άγραφα - Ευρυτανία - Γαρδίκι - Σέλιανη - Μακρυκάμπι - Μαυρολιθάρι - Γραβιά - Βοιωτία. Κι ακόμα ένας άλλος δρόμος μέσα στα βουνά περνούσε απ’ το Νεχώρι, τις Καταβόθρες και κατέληγε Παύλιανη - Γραβιά κ.λπ.

Όλοι αυτοί οι δρόμοι ήταν περά­σματα από τους αρχαιότατους ακόμα χρόνους και χρησιμοποιούνταν για τις μετακινήσεις πληθυσμών και διαφόρων στρατευμάτων.

Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας από τους δρόμους αυτούς περνούσαν οι αγγελιοφόροι, οι ταχυδρόμοι, οι χαρατσήδες (φορατζήδες) και τα στρατεύματα των Τούρκων στις διάφο­ρες αποστολές τους προς Βορρά και Νότο.

Τα ίδια αυτά περάσματα χρησιμο­ποιούσαν και τα κλεφταρματολικά σώ­ματα που έδρασαν την Ίδια εποχή της σκλαβιάς αλλά και στη διάρκεια της Επανάστασης. Μα και στις μέρες μας στη Γερμανοϊταλική κατοχή τ’ αντάρτι­κα σώματα από τις Ίδιες στράτες πέρναγαν.

Για το λόγο αυτό το Νεχώρι κατεί­χε σημαντική στρατηγική θέση. Ήταν το κυριότερο δερβένι (πέρασμα) της περιοχής. Ακόμα το Νεχώρι ήταν ένα σημα­ντικό Κεφαλοχώρι της Ρούμελης, ο­ρεινό με μεγάλη κτηνοτροφία, στάνες και τσελιγκάτα σκορπισμένα στους α­πέραντους  βοσκότοπους της περιοχής του (46 χιλιάδες στρέμματα έκτα­ση). Ο πληθυσμός του, κατά την καταγραφή πού έκαμε ό Γάλλος πρό­ξενος και περιηγητής Πουκεβίλ το 1810, ανέρχονταν σε 300 κατοίκους². Αλλά και πιο μπροστά είχε τον Ίδιο πληθυσμό, γιατί όπως λέει ή παράδο­ση, - επιβεβαιώνεται από ιστορικές πηγές - όταν έπεσε το μόλεμα³, στο Νεχώρι υπήρχαν εξήντα οικογένειες (60x5 = 300), απ’ τις οποίες σώθηκαν 6-7 και ξανάφκιασαν το χωριό. Η ύπαρξη του χωριού, με τε στοι­χεία που έχω συγκεντρώσει, συμπεραίνω πως φτάνει μέχρι τα χρόνια της Άλωσης. Μα και ο οικισμός με τη μορφή χτισμένων σπιτιών να μην ήταν τότε, θα πρέπει οπωσδήποτε να ήταν τσοπάνικος οικισμός με καλύβες. Το τείχος της Πάθενας με το μικρό του κάστρο, ερείπια του οποίου σώζονται ακόμα, μαρτυρεί την ύπαρξη κάποιου οικισμού κατά τη Βυζαντινή ή μάλλον την Καταλανική περίοδο του Δουκά­του των Νέων Πατρών, για την προστασία του οποίου χτίστηκε.

Πάντως στα χρόνια της Τούρκικης σκλαβιάς ήταν χωριό που κατοικούνταν κύρια από κτηνοτρόφους και λίγους γεωργούς. Εδώ είχαν καταφύγει οι κυνηγημένοι από τον κάμπο της Φθιώτι­δας, της Θεσσαλίας και των ορεινών περιοχών των Αγράφων, των Τζουμέρκων και της Ηπείρου. Πολλοί Σου­λιώτες κυνηγημένοι απ’ τη μανία του Αλή Πασά βρήκαν αποκούμπι και στρέχιασαν στο Νεχώρι.

   Η περιοχή του και η μορφολογία του εδάφους του προσφέρονταν για καταφύγιο των ανυπόταχτων αγωνι­στών. Οι συνθήκες της εποχής δικαιολογούσαν κάτι τέτοιο. Οι Τούρκοι, αμέ­σως με την κατάκτηση της χώρας μας, πιάσαν όλα τα εύφορα και πεδινά μέρη, όπου εγκαταστάθηκαν διώχνοντας τους ρωμιούς ιδιοκτήτες⁴. Όσοι έμει­ναν στα χωράφια καλλιεργητές έγιναν ραγιάδες στους Τούρκους. Οι άλλοι πήραν τα  βουνά  κι εγκαταστάθηκαν όπου το έδαφος τους επέτρεπε. Εκεί φκιάσαν τα προβατάκια τους, τα γίδια τους, βόδια κι αλογομούλαρα. Ξεχέρσωσαν πλαγιές φύτεψαν πατάτες, φα­σόλια, καλαμπόκι, βρίζα και λίγο σιτάρι για να ζήσουν. Στήσαν καλύβες στην αρχή κι ύστερα χτίσαν πέτρινα σπιτάκια και μετά σπίτια αρχοντικά.

Το φευγιό αυτό για τα βουνά δη­μιούργησε τα ορεινά χωριά. Στην αρχή μικρά και σκόρπια, μα αργότερα συγκε­ντρωμένα και πολυπληθή, τα Κεφαλο­χώρια⁵. Στα Κεφαλοχώρια κρατήθηκε άσβεστη η φλόγα της ρωμιοσύνης, η γλώσσα, η θρησκεία, τα ήθη και έθιμα, τα τραγούδια, οι χοροί κι η Ελληνικό­τητα της φυλής. Είχαν αυτοδιοίκηση με τους δημογέροντες και τους τσελιγκάδες και μόνοι πλήρωναν το χαράτσι στον Τούρκο πασά για να μην τους ενοχλεί.

Ένα τέτοιο Κεφαλοχώρι ήταν και το Νεχώρι. Η θέση του το είχε κάμει ένα από τα κυριότερα λημέρια των αρματολών και των κλεφτών της Ρούμελης. Στις στάνες και στις στρούγκες του ξαπό­σταιναν τα παλικάρια και βρίσκαν μια μπουκιά ψωμί, γάλα, τυρί και κρέας.⁶ Στις χωματένιες ταράτσες των πλαγιερών εξωχώραφων, που ήταν εξοχικές αποθήκες της σοδειάς, απάγκιαζαν και ξεχειμώνιαζαν.

Πολλά τοπωνύμια της περιοχής του Νεχωριού, οφείλονται στη δράση ξα­κουστών κλεφτών. Παράδειγμα: στου Δρόσου και στου Κολομέτσου, στου Μπάκου και στου Κακλαυγέρη, τοπο­θεσίες που οφείλουν τ’ όνομά τους σε ομώνυμους κλεφταρματολούς των χρόνων της Τουρκοκρατίας.

   Το τραγούδι του Βλαχοθανάση, που τραγουδιέται ακόμα και σήμερα, μαρ­τυρεί πως ο Ρουμελιώτης αυτός ήρωας λημέριαζε και στο Νεχώρι και ο ηρωικός του θάνατος μένει ζωντανός.⁷

Το τραγούδι του Γιουσούφ Αράπη, με το οποίο αρχίζει το πανηγύρι στην πλατεία, μαρτυρεί το πέρασμα απ’ το Νεχώρι του τρομερού αυτού Τούρκου πασά κι αποτελεί πικρή ανάμνηση του χαλασμού που φαίνεται πως πλήρωσε το χωριό κι ακόμα δεν μπορεί να το ξεχάσει⁸.

Ο Αντρούτσος ο πρωτοκαπετάνιος κλεφταρματολός στις καταβό­θρες είχε τα λημέρια του.⁹ Ο Γυφτάκης και ο Καλέμης, κλέφτες-ήρωες δημοτικού τραγουδιού, ψηλά στην κα­ταβόθρα αποκλείστηκαν¹⁰. Καταβόθρα, στα χρόνια της σκλαβιάς, έλεγαν την Οίτη¹¹, που η ψηλότερη κορφή της είναι στην περιοχή του Νεχωριού.

   Ακόμα το μόλεμα (επιδημία πα­νούκλας), που έπεσε στο Νεχώρι και το ξεκλήρισε σχεδόν, όπως λέει ή παράδοση, μαρτυρεί πως την εποχή εκείνη, που οι Ενετοί μάχονταν με τους Τούρκους¹², οι στρατοί των αντι­πάλων περνούσαν κι από το Νεχώρι. Εδώ θα πρέπει να διευκρινίσουμε και τούτο. Στοιχεία θετικά και πληρο­φορίες από γραφτές ιστορικές πηγές και αρχεία, σχετικά με συγκεκριμένη δράση των κατοίκων του Νεχωριού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, δεν έχου­με. Εκτός από αυτά που διασώθηκαν από την προφορική παράδοση και τα δημοτικά μας τραγούδια.

Γενικά όμως μπορούμε να πούμε πως και το Νεχώρι πρόσφερε ότι και όλη η περιοχή μας. Ο αγώνας του είναι συνυφασμένος με τον αγώνα όλης της Φθιώτιδας και πιο στενότερα της περιοχής Υπάτης. Ιδιαίτερα με τους αγώνες που έγιναν στα βουνά του και στη δική του γεωγραφική περιοχή, καθώς και της ορεινής περιοχής της Δωρίδας και Παρνασσίδας.

1.  Ν. Ξ. Σταματόπουλου: Ιστορία ενός χωριού όπου εγεννήθη ο Διάκος - Πως είδε την Αν. Στερεά Ελλάδα ο Άγγλος περιη­γητής Ληκ: μετάφραση Ιερέως Γ. Στάθη. Περιοδικό: Στερεά Ελλάς. Τ 40/1972. Τα 135/1980. - Αθ. Κόλια -Δερμιτζάκη: Τρεις ανέκδοται επιστολαί αφορώσαι εις την μά­χην της Άμπλιανης. Επετηρίς Εταιρείας Στερεοελλαδικών Μελετών. Τομ. Δ΄ σ. 147 - Ε. Ζαμάνου: Η εκστρατεία του Δράμαλη, σ. 26, 29.

2.  Ι. Βαρτσέλα: «Φθιώτις, η προς νότον της Όρθρυος»,   Αθήναι 1907, α. 475.

3. Μόλεμα ήταν η επιδημία πανούκλας που έπεσε στη Ρούμελη γύρω στα 1687-1690, Βλ. Γ. Φίνλεη: Ιστορία της Τουρκοκρατίας και Ενετοκρατίας στην Ελλάδα», Αθήνα 1858: σ. 219 κ.ε. - Κ. Σάθα: Τουρκοκρατού­μενη Ελλάς, Αθήνα 1962 σ. 367. - Θ. Λαϊνά: Η Μητρόπολις Ν. Πατρών, Στερεοελλαδική  Εστία Τ. 2/3 σ.  142.

4.      Εκδοτική Αθηνών: Ιστορία τού Ελλη­νικού   Έθνους. Τ. ΙΑ΄σ.  145.

5.  Εϊτχάλ: Η Ελλάς του 1833-1835. Αθή­να 1963. σ. 67.

6.  Φθιωτικά Χρονικά, Λαμία 1980. Τ. 1: Γ. Σκούρα: Οι κτηνοτρόφοι και οι τσελιγκάδες της Φθιώτιδας στα 1821, σ. 97.

7.      Δ. Παπαναγιώτου: Νεχωρίτικα, Τραγούδια Αθήνα 1977, σ. 124 - Τ. Λάππα: Η κλεφτουριά της Ρούμελης και τα τρα­γούδια της.

8.      Δ. Παπαναγιώτου: Νεχωρίτικα Τραγούδια, σ. 122 - Γ. Σκούρα: Ο κλειστός χορός και τραγούδια στο Νεοχώρι Υπάτης. Περ. Στερεά  Ελλάς Τ. 58/1974.  

9. Δ. Σταμέλου: Το λιοντάρι της Κλεφτουριάς. Ανδρούτσος ο Πατέρας του Οδυσσέα. Αθήνα 1977.

10.       Ζ. Ξηροτύρη: Καταβόθρες της Οίτης και το δημοτικό τραγούδι, περιοδ. Νεχωρίτικα Νέα Τ. 6/1978.  

11.   Κ. Ρωμαίου: Ελληνική Λαογραφία και Γεωγραφία. Ελλάς Τ. Α έκδοση Γιοβάνη Αθήνα 1969, σ. 60.

12.   Γ. Φίνλεη: Ιστορία της Τουρκοκρατίας και Ενετοκρατίας στην Ελλάδα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το παραπάνω είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Γεωργίου Αθ. Σκούρα:«ΤΟ ΝΕΧΩΡΙ ΥΠΑΤΗΣ ΣΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΣΚΛΑΒΙΑΣ» (Αγωνιστές Μαρ­τυρίες και Κείμενα).  

Επιμέλεια - Ανάρτηση:  Τάκης Ευθυμίου